به گزارش متادخت، در هر دوره‌ای از تاریخ، مفاهیمی شکل می‌گیرد که حتی در برخی از موارد، آن دوره تاریخی را بازتعریف می‌کند. نمونه‌هایی مانند عصر مفرغ، عصر آهن، عصر ماشین‌ها و… همه نمادهایی از تعریف یک دوره تاریخی بر مبنای یک پدیده هستند. عصر امروز، عصر رسانه و ارتباطات است و مهم‌ترین مصداق این تعریف فضای مجازی است.

فضایی که فارغ از معایب و مزایا و وجوه روشن و تاریک، مهم‌ترین چالش امروزه بشر در همه دولت‌های جهان، از توسعه یافته تا در حال توسعه و حتی کشورهای جنگ‌زده است. فضایی که چاره‌ای جز پذیرش آن نیست و در همه شئونات زندگی بشری ورود پیدا کرده‌است. حال سوال اساسی در این مقطع این است که بدی‌ها و خوبی‌های این فضای خودساختهِ پیشرفتِ بشری چیست؟ بدون شک بازار بدگویی از این فضا (به واسطه بدیع بودن آن و علاقه بشر به حفظ انگاشته‌های سنت‌پذیرفته‌ خود) گرم است اما آیا مزایایی در این فضا وجود دارد؟

فضای مجازی در کارآفرینی زنان: اثرگذار یا مخرب؟

زنان یکی از دو ستون اصلی جامعه هستند و در کنار مردان، حوزه‌های مختلف جامعه را به عنوان اندامگان این موجود می‌سازند. همانگونه که در مبحث کارآفرینی زنان صحبت شد، حضور زنان در حوزه اقتصادی مفهوم پذیرفته‌شده جامعه امروز ایران است و بلاشک، این حضور اثرات خود را گذاشته‌است.

اما نگاه جهان‌شمول به جایگاه زن در حوزه اقتصاد، وضعیت فعلی را از حیث نوع و بسترهای ایجاد شده برای شرایط آنان ایده‌آل و بدون ایراد نمی‌داند؛ چرا که حضور همه زنان مایل به این نوع از فعالیت نمی‌تواند به صورت فیزیکی و آنالوگ باشد. موقعیت جسمی و روحی زنان، سایر وظایف و موقعیات‌های زندگی آنان و… لزوم عدم حضور فیزیکی در محیط کار را در مواردی ایجاد می‌کند و آن‌جاست که فضای مجازی می‌تواند یکی از وجوه مثبت خود را رونمایی کرده و از زشتی وجهه‌ای که برای او ساخته شده است، بکاهد.

در واقع، ظهور فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از یک طرف و وقوع یک همه‌گیری جهانی به نام کووید 19 از طرف دیگر، راهگشای حضور زنان در فعالیت‌های اقتصادی و کارآفرینی بدون حضور فیزیکی شد و فرایندی که در قبل از این دو اتفاق، بسیار نامانوس می‌نمود، امروزه به یک روال عادی در همه حوزه‌های اقتصادی و کارآفرینی تبدیل شده است.

البته این بدان معنی نیست که همه زنان باید درگیر حوزه اشتغال مجازی شوند و از اشتغال حضوری و فیزیکی که مطمئنا از الزامات توسعه اجتماعی و اقتصادی هر کشوری است دور شوند، بلکه به این معنی است که دیگر زن علاقه‌مند به فعالیت اقتصادی، محصور و مقهور فیزیک و مکان نیست و می‌تواند با جمع تمام شرایط زندگی خود، درصورت تمایل به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به عنوان فعالیت اقتصادی منعطف‌تر ناظر به شرایط نگاه کند؛ فرزند داشتن و فرزندآوری، مانع حل‌ناشدنی بر کار کردن زنان نیست؛ و برای فعالیت اقتصادی لزوما نیازی به پیمایش مسیرهای طولانی و پرترافیک در ابرشهرهای ایران و جهان نیست؛ همچنین نیازی به کار کردن در یک محیط خاصِ تعریف شده در یک زمانِ مشخصِ تعریف شده برای همه زنان هم نیست و انعطاف مکان و زمان، برای زنانی که علاقه‌مند به حضوری فیزیکی در محیط کار نیستند، از مزیت‌های این فضای پرهیاهو است.

البته مجدد باید یادآور شد که این فضا برای زنانی که علاقه‌مند به کار غیرحضوری هستند توصیه می‌شود و در حالت کلی نمی‌توان حضور آنان را  به صورت فیزیکی در محیط کار را نادیده گرفت و اگر مشکل یا مسئله‌ای در این حوزه وجود دارد، مدد و یاری دولتمردان، تصمیم‌گیران و مدیران بالادستی را در زمینه کاهش مشکلات‌شان می‌طلبد.

کفه سنگین مزایای مجازی

با در نظر گرفتن تمام موارد مذکور، می‌توان گفت فضای مجازی چندان هم بد نیست و «اگر به چشم ارادت نگه کنی در آن، فرشته‌ایت نماید به چشمِ کروبی» و می‌تواند سبب خیر شود. نکته مهم‌تر دیگر اینجاست که شبکه‌های مجازی در یک دهه قبل تخصصی‌تر بوده و نیاز به دانش بالاتری در حوزه‌های فناوری داشت تا یک فرد بتواند در آن عضو شده و فعالیت اقتصادی کند (مانند فیسبوک، لینکدین و…) اما توسعه شبکه‌های اجتماعی عمومی‌تر مانند اینستاگرام، تلگرام، تیک‌تاک و … می‌تواند زنان با همه سطوح تحصیلی و اجتماعی را به طرف خود کشانده و کارآفرینی زنان را از طبقه‌ زنان متخصص و تحصیل‌کرده به طبقه همه‌ی زنانِ دارای توانمندی در حوزه‌ی اقتصادی انتقال دهد. در واقع، کاربری آسان این شبکه‌ها، هر زنی که دارای توانمندی خاصی در حوزه اقتصادی باشد را می‌تواند مجذوب و مشغول به کار کند.

اما اثرات مثبت فضای مجازی به اینجا ختم نخواهد شد و با توجه به داده‌های سایت Statista کاربران جهانی اینترنت، به طور متوسط حدود 144 دقیقه در روز را صرف گشت و گذار در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند و چه پلتفرمِ تبلیغاتیِ بزرگتری از شبکه‌های اجتماعی برای فعالیت‌های اقتصادی، حتی کوچک‌ترین کسب و کار، می‌تواند خود را عرضه کند. آمار هم چنین نشان می‌دهند که 20 درصد زنانی که در فضای مجازی حضور دارند، در حوزه اشتغال و کارآفرینی فعالیت داشته و این فضا به بهتر دیده شدن کسب و کار آن‌ها بسیار کمک کرده‌است.

فضای مجازی می‌تواند یه فرصت مغتنم برای توسعه و رشد زنان در حوزه‌ی کارآفرینی و اشتغال بوده و از این زنانِ رشدیافته‌ی اقتصادی، مادرانی سرزنده و پویا برای فرزندان و آینده‌سازان ایران پروش داده تا هم حس ارزش‌مندی حریم خانواده، با تمام وجود برای زن، ایجاد شود و هم حس ارزشمندی اجتماعی زن در حوزه اقتصاد، که حلقه مفقوده زنان در دوره‌های قبلی اجتماعی بوده‌است، برانگیخته و ارضا شود.​

به قلم شهلا جانبازی، ارشد مطالعات زنان دانشگاه الزهرا