به گزارش متادخت، در سال‌های اخیر عواملی نظیر تغییر نقش زنان در فعالیت‌های اجتماعی، تأخیر در سن ازدواج، تغییر در سن داشتن فرزند، افزایش استفاده از روش‌های پیشگیری از باروری، آزاد شدن سقط جنین و وضعیت اقتصادی نامطلوب باعث کاهش میزان باروری در کشورهای صنعتی شده است.
عقیمی یا ناباروری، به صورت عدم بروز بارداری پس از یک سال مقاربت، بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری تعریف می‌شود. ناباروری یکی از مشکلات عدیده پزشکی در دنیای امروز و یکی از مهمترین بحران‌های دوران زندگی است که منجر به بروز مشکلات روانی و تجربیات استرس‌زای جدی برای افراد مبتلا می‌شود.
ناباروری رتبه چهارم وقایع پر استرس زندگی را دارد
ناباروری پس از مرگ مادر، مرگ پدر و خیانت همسر، در رتبه چهارم وقایع پراسترس زندگی قرار دارد. ناباروری، افراد را مستعد افسردگی و اضطراب می‌کند. عدم توجه به اختلالات هیجانی زوجین نابارور و علائم ثانویه ناباروری سیکل معیوبی را ایجاد می‌کند که احتمال درمان ناباروری را نیز کاهش می‌دهد.
عوامل متعددی در ناباروری مردان دخیل هستند که وابسته به مشکلات تولید اسپرم و یا انتقال آن است. تولید اسپرم ممکن است تحت تاثیر علل هورمونی، بیماری‌های مزمن، جراحی قبلی، بیماری‌های دوران کودکی و فاکتورهای محیطی و شیوه خاص زندگی قرار گیرد.
انسداد مسیر اسپرم، عفونت‌های منتقله از راه جنسی، بیماری‌های مزمن، اختلال در نعوذ، اختلال در تولید اسپرم، تماس با مواد مخرب و آسیب‌رسان نظیر مس، کادمیوم و جیوه، اکسید اتیلن، کلرید وینیل، مواد رادیو اکتیو و اشعه، عدم نزول بیضه‌ها، ضربه به ناحیه تناسلی، آسیب به علت سرطان و درمان‌های آن رادیوتراپی و شیمی درمانی، واریکوسل، بعضی از داروها و استعمال دخانیات و الکل یه میزان زیاد مهمترین علت ناباروری در مردان است.
مشکلات تخمک‌گذاری شایع‌ترین عامل بروز ناباروری در زنان
اختلالات تخمک‌گذاری، انسداد لوله‌های رحمی به علت انجام اعمال جراحی بر روی لگن و لوله‌ها، بیماری‌های التهابی لگن و آندومتریوز، ناهنجاری‌های مادرزادی شامل اختلالات سیستم تناسلی، سن بالای ۳۵ سال، اختلالات هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، آدرنال و تیروئید و یائسگی زودرس مهمترین علل ناباروری در زنان بوده که در میان این عوامل مشکلات تخمک‌گذاری شایع‌ترین عامل بروز ناباروری در زنان شناخته شده است.
دکتر لیلی حفیظی، مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی مشهد بهترین سن بارداری از نظر عوارض مادری و جنینی را بین ۱۸ تا ۳۵ سال می‌داند و بیان می‌کند که تاخیر در ازدواج و فرزندآوری از عوامل مهم در بروز ناباروری است.
آینده هولناک پیری جمعیت در ایران
براساس آمار سازمان ملل در سال ۲۰۵۰ به ازای هر ۶ نفر، یک نفر بالای ۶۵ سال وجود خواهد داشت، در حالی که در وضعیت کنونی به ازای هر ۱۰ نفر، یک نفر ۶۵ سال به بالا دارد. طبق پیش‌بینی‌ها تعداد افراد بالای ۶۵ سال در سال ۲۰۵۰ دو برابر کودکان زیر ۵ سال است. ایران نیز در آستانه پیری بی‌سابقه جمعیت قرار دارد که این موضوع سابقه نداشته است.
شیوع ۱۵ تا ۲۰ درصدی ناباروری در ایران
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، شیوع ناباروری در کل دنیا حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد و در ایران متوسط شیوع آن حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است. اگر چه سایه مسائل اقتصادی روی مسئله فرزندآوری وجود دارد، اما آمارها نشان می‌دهد که ۱۳استان برخوردار کشور کمترین میزان فرزندآوری را دارند. عمده مشکلات در این خصوص در زمینه سبک زندگی، نوع تغذیه، ازدواج در سن بالا و وجود آلاینده‌ها است. نرخ رشد جمعیت ایران حدود ۰.۶و شاخص باروری حدود ۱.۶ است. با تداوم این وضعیت، نرخ رشد، منفی خواهد شد. اگر متولدین دهه ۶۰ از سنین باروری خارج شوند دیگر فرصت جبران وجود ندارد.
افزایش سالانه یک درصد نرخ جمعیت می‌تواند کشور را از بحران پیری نجات دهد. تحقق این امر، مستلزم فراهم آمدن شرایط بسیاری است. مقام معظم رهبری پیش‌تر از همه نسبت به این پدیده هشدار داده و در سخنرانی‌ها و پیام‌های متعددی بر ضرورت توجه و اقدامات عاجل و فراگیر تأکید کرده است. در آخرین پیام مقام معظم رهبری در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ عبارت «چاره‌جویی برای نجات کشور از آینده هولناک پیری جمعیت» را به‌کار برده و جوان شدن نیروی انسانی کشور و حمایت از خانواده را یکی از ضروری‌ترین فرایض مسئولان و آحاد مردم عنوان کردند، همچنین این فریضه را درباره افراد و مراکز اثرگذار و فرهنگ‌ساز بیشتر تأکید کردند.
استان خراسان رضوی دارای سطح متوسط ناباروری
ناباروری از مباحث مورد تاکید سیاست‌های جمعیتی و قانون جوانی جمعیت است. مجلس شورای اسلامی نیز با تصویب قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت، ریل‌گذاری درستی را در این زمینه آغاز کرده واین قانون در ۷۳ ماده در تاریخ ۱۴۰۰.۰۷.۲۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان جهت اجرا به نهادهای ذی‌ربط ابلاغ شده است. اهتمام دولت و پیگیری مجدانه کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی باعث شد افق‌های روشنی در این زمینه گشوده شود.
حسین‌علی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در خصوص جوانی جمعیت اظهار می‌کند که طرح جوانی جمعیت یکی از طرح‌های خوب مجلس شورای اسلامی بود که بعد از بارها تذکر مقام معظم رهبری اتفاق افتاد. متاسفانه ما از اوایل انقلاب به دلایلی مشکل جمعیت داشتیم. پس از مدت‌ها به این نتیجه رسیدیم که کشور ما در حال سالمند شدن است. پیش‌بینی این بود که احتمالا در سال ۲۰۵۰، ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود و نیروی جوان که می‌تواند نیروی سازنده و خلاق باشد، کاهش پیدا خواهد کرد؛ در نتیجه مجلس به این مسئله ورود پیدا کرد و طرح‌های خوبی تصویب شد.
حدود ۴ میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد که اهمیت درمان ناباروری و نقش آن در جوانی جمعیت و تولید نسل جوان را آشکار کرده و رشد آمار زوج‌های نابارور از ۵ درصد در سال ۱۳۷۰ به حدود ۲۰.۲ درصد در سال ۱۳۹۹ ضرورت اقدامات فراگیر در راه‌اندازی و تجهیز مراکز پیشرفته درمان ناباروری و اهتمام همه‌جانبه به این امر را دوچندان کرده است.
وجود ۱۸۰ هزار زوج نابارور در مشهد
سال گذشته ایوب توکلیان، جانشین معاون دانشگاه علوم پزشکی مشهد، عنوان کرد که حدود ۱۸۰ هزار زوج نابارور شناخته شده در مشهد داریم و نرخ باروری در این شهر ۱.۸ درصد است.
میزان ناباروری در خراسان رضوی ۱۷ درصد است
دکتر محمد احمدیان، رئیس سلامت جمعیت، خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز تصریح کرده که میزان ناباروری در خراسان رضوی ۱۷ درصد است. میزان باروری عمومی که باید بیش از ۲.۱ باشد، به ۱.۸ کاهش پیدا کرده است. میزان ناباروری استان خراسان رضوی نسبت به سایر استان‌ها در حد متوسط بوده اما درمان این قشر نیز جزء اهداف مهم در حوزه اجرای قانون جوانی جمعیت است.
انجام بیش از ۴۰ درصد درمان ناباروری‌ها در مراکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی
در حال حاضر ۱۱۰ مرکز خدمات تخصصی ناباروری در کشور ارائه خدمت می‌دهند که ۱۰ مرکز متعلق به جهاددانشگاهی است و بیش از ۴۰ درصد درمان ناباروری در کشور در مراکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی انجام می‌شود.
از جمله بخش‌های تخصصی تشخیص و درمان ناباروری جهاد دانشگاهی کلینیک مشاوره ژنتیک، کلینیک زنان و مامایی، کلینیک اورولوژی، کلینیک سونوگرافی جنین، آزمایشگاه تشخیص طبی و آسیب‌شناسی، آزمایشگاه ژنتیک و تشخیص پیش از تولد، آزمایشگاه تشخیص پیش از لانه‌گزینی (PGD)، آزمایشگاه جنین‌شناسی و انجماد جنین، آزمایشگاه بررسی اسپرم، اتاق‌های عمل اورولوژی، هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی و اتاق عمل IVF است.
پیشرفت ۲۵ درصدی پروژه مرکز پیشرفته درمان ناباروری و تشخیص زودهنگام سرطان در مشهد
دکتر حمیدرضا بیدخوری، رئیس سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در جریان بازدید اعضای کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی در ۶ بهمن ماه از مرکز پیشرفته درمان ناباروری و تشخیص زودهنگام سرطان در مشهد که در حال ساخت است تصریح می‌کند که این مرکز در زمینی به مساحت ۲۲۰۰ متر مربع و در ۷ طبقه ساخته می‌شود که تاکنون ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. این مرکز شامل داروخانه، سونوگرافی، اتاق‌های عمل IVF، اتاق‌های عمل زنان، اتاق‌های بستری، کلینیک‌های تخصصی از جمله ژنتیک، زنان، ارولوژی و IVF و آزمایشگاه‌های تخصصی از جمله تشخیص طبی، ژنتیک و PGD، جنین‌شناسی و آندرولوژی است.
کاهش هزینه پرداختی بیماران در درمان ناباروری
دو ماده مهم ۴۱ و ۴۲ قانون اساسی در خصوص جوانی جمعیت به بحث ناباروری پرداخته و تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی را مکلف کرده تا به صورت جدی در خصوص موضوع ناباروری اقدام کنند. بیمه سلامت از ۱۰۴ مرکز درمان ناباروری با ۸۲ مرکز به طور مستقیم قرارداد دارد.
خدمات سطح یک به زوجین نابارور به صورت رایگان ارائه می‌شود. تمامی زوجین نابارور زیر پوشش بیمه قرار می‌گیرند و تنها درصدی از هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند. رفاه حال بیمارانی که روند درمان ناباروری را طی می‌کنند یکی از خط مشی‌های حوزه اجرای قانون جوانی جعیت است؛ بنابراین حمایت‌های لازم از این زوجین انجام می‌شود. بانوان با مشکلات ناباروری تا سن ۴۶ و مردان تا سن ۶۰ سالگی زیر پوشش خدمات درمانی با تعرفه دولتی قرار می‌گیرند.
هزینه‌های درمان زوج‌های نابارور در مراکز دولتی تا ۹۰ درصد و در مراکز خصوصی تا ۷۰ درصد براساس تعرفه بیمه سلامت پرداخت می‌شود. دکتر نغمه رزاقی، مشاور امور بانوان رییس دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این خصوص بیان می‌کند که اقدام مؤثر صورت گرفته در دولت سیزدهم در حوزه زنان و خانواده در بحث درمان ناباروری با کاهش هزینه پرداختی بیماران از ۳۰ درصد به ۱۰ درصد بوده است.
دکتر علی صادقی‌تبار، مدیر مرکز درمان ناباروری ابن سینا نیز تصریح می‌کند که بیمه‌ها اکنون باید تا ۹۰ درصد هزینه درمان ناباروری را پرداخت کنند اما متاسفانه بروکراسی‌های دست‌وپاگیر سازمان‌های بیمه‌گر سبب شده علی‌رغم بودجه خوبی که دولت به درمان ناباروری اختصاص داده، این بودجه به درستی به دست مردم نرسد.
درمـان ناباروری یک پروسـه پیچیده بــا هزینــه‌هــای بــالا و درصــد شکســت قابــل توجــه اســت و فاکتورهــای متعــددی از جمله محــل تامیــن منابــع پایــدار، درصــد پوشـش بیـمه‌هـا، تفکیـک درمان اولیـه از درمان‌های پیچیـده و… در حمایــت مالــی از ایــن مســئله تاثیــر دارنــد، امــا بــراســاس گــزارش وزارت بهداشــت حــدود ۴۰ درصـد افــرادی کــه تحــت درمــان قــرار مــی‌گیرنــد، طــی یک ســال اول درمــان صاحــب فرزنــد مــی‌شــوند کــه ایــن حاکــی از اهمیــت ویــژه درمــان نابــاروران اســت. هزینه‌های درمان ناباروری در مراکز خصوصی حداقل تا ۲۰ میلیون تومان و دوره درمان کامل حداقل تا ۵۰ میلیون تومان است. امکان تامین این هزینه برای اکثر زوج‌های نابارور وجود ندارد.
دکتر علی صادقی‌تبار، مدیر مرکز درمان ناباروری ابن سینا می‌گوید که برخی از زوجین که توان باردار شدن دارند، تمایلی به این موضوع ندارند یا اینکه حداکثر یک فرزند می‌خواهند اما برعکس زوجین نابارور به دلیل مشکلی که دارند، به دنبال درمان ناباروری و فرزندآوری هستند. با توجه به آمار ۲۰ درصدی زوجین نابارور در کشور، از هر ۵ زوج یک زوج نابارور هستند که اگر بتوانیم با فراهم کردن بستر و سازوکار سهل و آسانی، خدمات درمان ناباروری را در اختیار مردم قرار دهیم، آن‌گاه مراجعه مردم برای دریافت این خدمات افزایش پیدا کرده و به موضوع جوانی جمعیت نیز به خوبی پرداخته می‌شود.
وی همچنین با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۱۲ هزار میلیارد تومان بودجه برای بحث جوانی جمعیت تخصیص داده شده است، عنوان می‌کند اگرچه خوشحال هستیم از اینکه حمایت‌های سازمان‌های بیمه‌گر و بودجه‌های جاری کشور به بحث درمان زوج‌های نابارور اختصاص پیدا کرده اما این سهم تنها ۷۰۰ میلیارد تومان بوده، یعنی کمتر از یک هجدهم از بودجه جوانی جمعیت، به درمان ناباروری اختصاص داده شده، در صورتی که جا دارد بودجه‌ها با امکانات بهتر در اختیار زوج‌های نابارور قرار گیرد.
در بودجه سال ۱۴۰۲ بیشتر به حوزه درمان توجه شده تا بهداشت و پیشگیری
دکتر زهرا شیخی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در خصوص بودجه ۱۴۰۲ برای بخش بهداشت و درمان می‌گوید که یکی از مباحثی که مانند همیشه مطرح بوده، شکاف عمیق بین بودجه بهداشت و پیشگیری با درمان است. در بودجه سال ۱۴۰۲ باز هم یک غفلت بنیادی صورت گرفته که بیشتر به حوزه درمان توجه شده تا بهداشت و پیشگیری. ما در حوزه غربالگری‌های سرطان‌ها، پیشگیری در تمام بیماری‌ها و سبک زندگی سالم نیازمند بودجه اساسی برای آموزش، پژوهش، پیشگیری و بهداشت هستیم که کاملا مغفول مانده و روز به روز در حال عمیق‌تر شدن است.
تبدیل مشهد به قطب گردشگری سلامت در حوزه ناباروری
با توجه به اینکه مشهد جزو شهرهای زائرپذیر بوده و سالانه پذیرای زائران و گردشگران بسیاری است، در زمینه گردشگری سلامت نیز حضور موفقی داشته اما این حضور تنها به بخش‌های قلب و عروق، چشم و زیبایی خلاصه می‌شود؛ بنابراین می‌توان در زمینه ناباروری نیز از ظرفیت مشهد برای جذب گردشگر سلامت استفاده کرد.
حجت‌الاسلام حجت گنابادی‌نژاد، معاون فرهنگی، اجتماعی و زیارت استاندار خراسان رضوی با بیان اینکه مشهد قابلیت برنامه‌ریزی در حوزه درمان ناباروری را دارد، تصریح می‌کند که مشهد می‌تواند در این زمینه تبدیل به یک قطب شود. در این مورد می‌توان از ظرفیت‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد و زیرساخت‌های درمانی شهر استفاده کرد.
به نظر می‌رسد علی‌رغم همه تلاش‌ها ارائه خدمات تخصصی به زوج‌های نابارور در استان با کمبود فضای بیمارستانی و امکانات مواجه هستیم که راه‌اندازی مراکز جدید مانند مرکز پیشرفته درمان ناباروری جهاد دانشگاهی می‌تواند در رفع مشکلات زوج‌های نابارور، جوانی جمعیت و خدمت به گردشگری سلامت کمک کند.
