به گزارش متادخت، در یادداشت‌های پیشین به بررسی بازنمایی زن در سینمای پس از انقلاب اسلامی پرداختیم و در این یادداشت قصد داریم به دهه 90 تاکنون و جمع‌بندی سینمای ایران بپردازیم.
دهه 90، عبور از تابوها
در دهه 90، توجه به مسائل زنان، مشخص و تخصصی‌تر شد و موضوعات خاصی که تا پیش از آن تابو محسوب می‌شد در این دهه بر پرده سینما نشست. برای مثال «خانه دختر» به بحث آزمایش بکارت پیش از ازدواج پرداخته، «ملی و راه‌های نرفته» که با موضوع خشونت خانگی و خیانت زن به شوهر در موارد متعددی تکرار و بحث تجاوز در فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» و فیلم «فروشنده» مطرح شد؛ همچنین فیلم «سهیلا، شماره 17» به مسئله زیست دختر مجرد 40 ساله و امر جنسی پرداخته است. بنابراین در این دهه فضای حاکم بر سینما عبور از تابوهای اخلاقی جامعه است.
- مطالب مرتبط: زنان در سینمای دهه 80؛ زن سنتی، زیرِ ضربِ زن مدرن!
از طرفی فیلم‌های فمینیستی نظیر «آتش بس 2»، «آذر»، «عرق سرد» و… به موضوعات مختلفی اشاره کرده است؛ مواردی نظیر برابری حقوق زن و مرد در «آتش بس»، موتورسواری زنان در «آذر» و نقد اجازه شوهر برای خروج از کشور در «عرق سرد» که حکایت از جزئی‌تر شدن پرداختن به مسائل زنان در سینما دارد. در این دهه از کلی‌گویی پرهیز شده و مشخصا در هر فیلم خط مشخصی را دنبال می‌کند. همچنین در این سال‌ها گرایش مخاطب سینما به آثار کمدی نیز بیشتر شده است و زنان در آثار کمدی اغواگر و یا ساده‌لوح تعریف می‌شوند.
سال‌های معاصر، خانواده‌های آشفته
در سال‌های اخیر، مسائل زنان بیش از گذشته به سینما راه یافته است و رد پای حمله بر مردان و خانواده در آن‌ها دیده می‌شود. «ابلق» به عنوان فیلمی که به مسئله آزار جنسی می‌پردازد و تلاش دارد جنبش می‌تو را در گوشه‌ای از شهر تهران بازسازی کند یکی از آثار مرتبط با زنان است.
فیلم «ملاقات خصوصی» به سواستفاده زندانیان از زنان برای حمل مواد مخدر در دیدارهای خصوصی زناشویی اشاره دارد و فیلم‌هایی نظر «اورکا» و «برادران لیلا» اگرچه بر پرده سینما ننشستند، اما به صورت هدفمند در فضای مجازی منتشر شدند؛ در این دو فیلم دختران جوان خانواده علیه شرایط طغیان می‌کنند؛
به طور ویژه در فیلم برادران لیلا، تنها دختر جوان خانواده علیه پدر خود قیام می‌کند و با جملات شعاری به جنگ با پدرسالاری می‌رود. نگاه اغراق‌آمیز نسبت به پدر و جایگاه پدری حکایت از لایه‌های پنهان و سیاسی فیلم دارد، فیلمی کاملا سیاسی و فمینیستی که قصد دارد ایده انقلاب زنانه ضد انقلاب را بازنمایی کند. از طرفی در هردو فیلم زن میانسال، توسط دختر جوان متهم است، که می‌توان گفت این زنان میانسال محافظه‌کار، نماد حافظین وضع موجود هستند.
- پیشنهاد مطالعه: بازیابی هویت زنان در سینمای دهه 70
در مقابل، «دسته دختران» و «سرهنگ ثریا» آثار دیگری هستند که تلاش کردند زنان را کنشگر و موثر بدانند. «سرهنگ ثریا» از وجه مادرانگی یک زن به زندگی او نزدیک شده و مادری را بازنمایی می‌کند که برای دیدن و نجات فرزندش از کمپ منافقین دائما فعالانه به کنش می‌پردازد و دیگران را نیز راهبری می‌کند و مادرانگی او را به کنشگری جدی و خستگی‌ناپذیر بدل می‌کند.
این فیلم نمونه‌ای از زنان بیشماری است که در زندگی خود کنشگرند و در سینما روایت نشده‌اند. علی‌رغم «ابلق» که زن را منفعل و تسلیم شرایط به تصویر می‌کشد و از راه قربانی شدن زن تلاش می‌کند ترحم و همراهی مخاطب را برانگیزد اما «سرهنگ ثریا» نشان می‌دهد برای زن هدفمند، ایستادن و انفعال معنا ندارد.
تلاش‌های اخیر سینمای ایران نشان می‌دهد همچنان‌که جریان ضد خانواده و ضد زن ایرانی در حال رشد است، فهم از زنانگی اصیلِ ایرانی و مسلمان نیز در حال ارتقا و پیشرفت است، که البته تا رسیدن به مطلوب فاصله زیاد است.
پایان.
- بیشتر بخوانید: زنان در سینمای دهه 60، عناصر پنهان
به قلم زهراسادات رضوی علوی؛ پژوهشگر مطالعات جنسیت
