زنان، تعیین کننده الگوی مصرف

زنی که می‌تواند در ابعاد مختلف زندگی رشد کند، به سطوح بالای علمی برسد، دنباله رو و دغدغه‌مند آرمان‌های بلند انسانی باشد را به چیزهای خیلی کوچک و حقیر سرگرم کردن، ظلم به زن نیست؟

به گزارش متادخت،

پرده اول

همان‌طور که اینستا را بالا و پایین می‌کند، چشمش به پستی می‌خورد که خبر از تخفیف ۳۰ درصدی یک بلوز شلوار زنانه می‌دهد. قبلاً هم از این فروشگاه اینترنتی خرید کرده بود؛ جنس‌های خوبی دارد. به فروشنده پیام می‌دهد و می‌گوید: «سایز2 این لباس را می‌خواهم؛ شماره کارت بدهید».

در ذهنش به مهمانی آخر هفته فکر می‌کند و چند بار ترکیب لباس‌هایی که می‌خواهد بپوشد را با خود مرور می‌کند.

«مهمه که خوش تیپ ظاهر بشم و تو چشم باشم. چیزی هم که تا عید نمونده، یادم باشه از آرایشگاه وقت بگیرم برای رنگ کردن موهام. آخ چقدر پرده اتاق پذیرایی به نظرم زشت می‌یآد، خوب می‌شد اگر می‌تونستیم تا عید عوضش کنیم و یک مدل جدیدتر بخریم… آخ که چقدر کار دارم بهتره بنویسم تا فراموشم نشه…»

تکه کاغذی از روی میز برمی‌دارد و زیر هم یادداشت می‌کند:

وقت گرفتن از آرایشگاه
خرید پرده
وقت گرفتن از آتلیه
نو کردن بانکه های داخل کابینت
خرید روسری برای مانتو سبزه
خرید یه اکسسوری برای دیوار خالی روبروی تلویزیون
….

کاغذ را روی یخچال می‌چسباند که جلوی چشمش باشد. تا عید چیزی نمانده. او هست و یک دنیا کار و دغدغه..!

پشت پرده

این روزها که بازار شمردن ظلم‌هایی که در حق زنان روا داشته می‌شود داغ است و مدافعان حقوق زنان درصدد از بین بردن ستم‌هایی که به زنان می‌شود هستند؛ بیایید در مورد ستمی صحبت کنیم که کمتر درباره‌ آن صحبت می‌شود. چرا که چه ستم‌ها که در حق زن روا داشته شده و اسمش ستم است، و چه ستم‌هایی که اسمش هم ستم نیست اما در حقیقت ستم است.»^۱ و از ستمی که ظاهر فریبنده‌ای دارد و به نظر ستم نمی‌آید باید بیشتر ترسید و حذر کرد؛ «مثل همین سوق دادن به تجمل و مصرف گرایی، آرایش‌های بیهوده و مخارج سنگین و تبدیل شدن به یک وسیله مصرف. که این ستم بزرگی بر زن است..»^۲ به راستی زنی که می‌تواند در ابعاد مختلف زندگی رشد کند و استعدادهایش را شکوفا کند، به سطوح بالای علمی برسد، دنباله رو و دغدغه‌مند آرمان‌های بلند انسانی باشد و برای رسیدن به آن‌ها شب و روز نشناسد را به چیزهای خیلی کوچک و حقیر سرگرم کردن، ظلم به زن نیست؟

البته «نمی‌خواهیم بگوییم این‌ها حرام است، می‌خواهیم بگوییم شأن زن مسلمان بالاتر از این حرف‌هاست.»³ آری شأن زن مسلمان این است که دغدغه، فکر، وقت، پول و زندگی خود را صرف امور بالاتری نماید. شأن زن مسلمان بالاتر از تبدیل شدن به یک وسیله مصرف است. وسیله مصرفی که اختیاری از خود ندارد و علایق و نیازهایش از درون خودش نمی‌جوشد بلکه از بیرون به او تحمیل می‌شود. البته آنقدر هنرمندانه که خودش هم متوجه نمی‌شود..!

ذات نظام سرمایه‌داری که بر مصرف‌گرایی مبتنی است، اینطور اقتضا می‌کند که هر روز ذائقه مردم را در خصوص مصرف کالاها تغییر دهد و هر روز نیاز جدیدی خلق کند و آن را به مصرف کننده تحمیل کند تا برای رفع آن نیازِ ساختگی و کاذب به سراغ خود او آمده و سود او را تامین کنند. یعنی یک جریانی امروز یک کالای خاص، یک خدمت خاص، یک تشریفات خاص را برای شما مهم و حیاتی و شما را نیازمند به آن جلوه می‌دهد و فردا همان کالا را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد و سراغ کالا و تشریفات و نیازسازی جدید دیگری می‌رود؛ و از آنجا که مسئول مصرف در خانواده‌ها غالباً زنان هستند؛ مخاطب اصلی نظام سرمایه‌داری در خانواده‌ها نیز جنس زن است. و این‌چنین نظام سرمایه‌داری جنس زن را تبدیل به یک کالای مصرف، برای سودآوری بیشتر خود می‌کند و چه بسیار زنانی که دانسته یا ندانسته در این مسیر به این نظام دست همکاری می‌دهند.

می‌توان هنگام تهیه کردن هر نوع کالا و خدمات و تشریفات و غیره به این اندیشید که آیا من به آن کالا نیاز حقیقی دارم یا نیاز کاذب؟ اصلاً نیاز دارم یا صرفاً بر اساس یک هوس و میل زودگذر درصدد تهیه آنم؟ آیا در خرید کردن من نیازهای حقیقی و انسانی من تعیین کننده‌اند یا درصد تخفیفی که فروشنده روی کالایش گذاشته یا میزان خریدی که اطرافیانم می‌کنند؟

مطلب مرتبط: بلاگرها در مسیر مصرف‌گرایی

در حقیقت این یادداشت به دنبال این نیست که به شما بگوید ترک دنيا کنید و از دنيا هیچ بهره‌ای نبرید، اتفاقا اسلام خود موافق آراستگی و ظاهر مناسب است، بلکه سخن در بهره‌برداری به اندازه نیازهای واقعی، حفظ تعادل و اصل قرار ندادن این موضوعات در زندگی می‌باشد.

الگوی فراموش شده برای مصرف چیست؟

«زندگی پرخرج و مصرفی، انسان‌ها را بدبخت می‌کند. زندگی باید کفاف و راحت بگذرد نه پر خرج و مسرفانه».^۴

تاملی دوباره در مفاهیم قرآنی کنز، تبذیر، اسراف و تکاثر و تطبیق آن‌ها به امور جاری زندگی خود می‌تواند سنگ محکی برای سنجش عملکرد و سبک زندگی‌مان باشد.

مفهوم کنز به ثروتی اشاره دارد که از جریان متعادل و متعارف تولید و مصرف خارج شده و به شکلی غیر مولد و تنها در خدمت ارضای حس طمع‌ورزی قرار گرفته و میل به تفاخر را در انسان اشباع می‌کند.

تبذیر به‌معنای بی‌اندازه خرج کردن، بیهوده خرج کردن یا ولخرجی کردن و استفاده مال در جایی غیر استحقاق خودش است.

مفهوم تکاثر به معنی زیاده‌خواهی و مصرف‌گرایی به همراه فخرفروشی و چشم‌وهم‌چشمی است.

معنای اسراف هم برای همه ما آشنا است و همه این عبارات جز مفاهیم ممنوعه و طرد شده در قرآن هستند.^۵

اما گاه به اشتباه تصور می‌شود که در صورت کسب درآمد از راه حلال، برخورداری از حداکثر رفاه و تجمل محدودیتی ندارد و در صورتی که برخورداری از رفاه و حتی تجمل همراه با گناه و معصیت نباشد، منعی نخواهد داشت و انسان آزاد است هرچقدر می‌خواهد مصرف کند و بخرد و بپوشد و بخورد!

«چقدر لباس زیادتر از اندازه‌های لازم خریداری می‌شود و در خانه‌ها می‌ماند برای اینکه یک بار در مراسمی پوشیده شود، این‌ها اسراف است. چیزهای غیر لازم خریدن از موارد اسراف است.»^۶«وسایل آرایش، وسایل تجملات، مبلمان خانه، تزیینات داخل خانه، این‌ها چیزهایی است که ما برای آن‌ها پول خرج می‌کنیم. پولی که می‌تواند در تولید مصرف شود، سرمایه‌گذاری شود، کشور را پیش ببرد، به فقرا کمک کند. این را ما صرف می‌کنیم به این چیزهای ناشی شده از هوس و چشم‌وهم‌چشمی و آبروداری‌های خیالی». ^۷

بیایید این توصیه‌های قرآنی رهبر انقلاب را نصب العین قرار دهیم که:

«قناعت کنید، از قناعت خجالت نکشید. بعضی‌ها خیال می‌کنند که قناعت مال آدم‌های تهیدست و فقیر است و اگر آدم داشت، دیگر لازم نیست قناعت کند. نه، قناعت یعنی در حدّ لازم، در حد کفایت، انسان توقّف کند.»^۸ «زندگی را ساده قرار دهید، زندگی را آنطوری که خدای متعال می‌پسندد قرار دهید».^۹ و این جمله پر گوهر را در هر لحظه زندگی با خود یادآوری کنیم که: «وقتی که روح انسان به عالم دیگر رفت، می‌فهمد این همه تشریفات در دنیا لازم نبود!»^۱۰

بیشتربخوانید: اینفلوئنسرهای هوش مصنوعی؛ نقض استانداردهای زیبایی طبیعی

سخنی با مسئولین و اهالی فرهنگ و رسانه!

وقتی به ریشه‌یابی مسئله تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی می‌پردازیم، به علت‌ها و منشا‌های متعددی دست می‌یابیم که می‌توان آن‌ها را در دو سطح خرد و کلان شناسایی کرد. برای مثال در سطح خرد یکی از مهم‌ترین علت‌های تجمل‌گرای افراطی به نحوه‌ی تصور از خود برمی‌گردد. انسان‌هایی که تصورشان از خودشان مثبت نیست یا از عزت نفس کافی برخوردار نیستند، بیشتر از سایرین به سمت این رفتارها متمایل می‌شوند. انسانی که احساس نامرئی بودن دارد، فکر می‌کند که من خیلی کوچک هستم و دیده نمی‌شوم، ایده، فکر و شخصیت قابل ارائه‌ای هم ندارم، پس طبیعتاً به اظهار مارک لباس و مدل موبایل و غیره می‌پردازد تا به این طریق دیده شود.

در سطح کلان نیز یکی از علت‌ها را می‌توان تغییر ارزش‌ها در جامعه و تحقیر انسان‌ها در روابط اجتماعی‌شان نام برد. در جامعه‌ای که انسان‌ها به خاطر سادگی لباس، مسکن و سبک زندگی‌شان سرزنش می‌شوند، طبیعی است که برخی باور کنند مقبولیت در قبول استانداردهای تحمیلی دیگران در همه شئون زندگی شخصی است.

از همین جا نقش تعیین کننده نظام تربیت و ساختار فرهنگ، در شکل دادن به تصور مثبت از خود و مرئی شدن، از راه درست، در میان افراد جامعه، به خصوص در سنین کودکی و نوجوانی آشکار می‌گردد؛ اما شاهدیم که رسانه ملی و شبکه‌های نمایش‌خانگی، خود سطح بالایی از تجمل را به عنوان یک زندگی معمولی و عادی به نمایش می‌گذارند و فرهنگ جامعه را به سمت مصرف‌گرایی سوق می‌دهند، در چنین شرایطی نصیحت کردن مردم برای ساده زیست بودن راه به جایی نخواهد برد!

از طرفی الگوی عرضه شده از جانب تولیدکنندگان نقش غیرقابل‌انکاری در شکل‌گیری نوع و حجم مطالبات جامعه مصرف‌کنندگان دارد و می‌تواند هوشمندانه آن را در جهت منافع اقتصادی خود برانگیزد. به خصوص وقتی این الگو با صنعت تبلیغات همراه شود.

اساسا سلیقه و ذائقه مصرف کننده در همین راستا شکل می‌گیرد و مصرف‌کننده به سوی استفاده و مصرف شکل، نوع و حجمی از کالا سوق می‌یابد که برنامه‌ریزان نظام تولید آن را پیش‌بینی کرده و برایش برنامه‌ریزی کرده‌اند.

این امری است که برنامه‌ریزان عرصه اقتصاد و رسانه باید به آن توجه داشته باشند چرا که «دستگاه‌های تبلیغاتی و فرهنگی در ترویج فرهنگ قناعت و پرهیز از اسراف و مقابله با روحیه مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی وظیفه سنگینی دارند.»^۱۱

خلعت دنیا زیاد از خویشتن درد سر است

آنچه می‌آید زیاد از آستین، چین می‌شود^۱۲

منابع

^{۱. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با اعضای شورای فرهنگی، اجتماعی زنان 16/10/1369}

^{۲. همان}

^{۳. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با گروهی از زنان، به مناسبت میلاد حضرت زهرا(س) و روز زن 25/09/1371}

^{۴. بیانات رهبر انقلاب در مراسم اجرای خطبه‌ عقد مورخه‌ی 2/1/1378}

^{۵. آیه ۳۵ سوره توبه، آیه ۲۶ سوره اسراء، آیه ۳۱ اعراف، آیه ۱ سوره تکاثر}

^{۶. بیانات رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز عید سعید فطر 4/1/1372}

^{۷. بیانات رهبر انقلاب در حرم رضوی}

^{۸. بیانات رهبر انقلاب در مراسم اجرای خطبه‌ی عقد مورخه‌ی 1/1/1376}

^{۹. بیانات رهبر انقلاب در مراسم اجرای خطبه‌ی عقد مورخه‌ی 11/5/1374}