به گزارش متادخت، در میان آیات الهی و احادیث معتبر، وقتی که نوبت به قصه حضرت موسی می‌رسد، نام دو بانوی بزرگوار را زیاد می‌شنویم. دو زنی که هرکدام نقش مهمی در تحقق اراده الهی داشتند؛ نخست حضرت آسیه، همسر فرعون که در آیات 11 و 12 سوره تحریم، اسم او در کنار نام حضرت مریم به نیکی یاد می‌شود و دوم، مادر حضرت موسی، مشهور به یوکابد، که مورد لطف الهی قرار گرفت و تا زمان زایمان کسی از بارداری او با خبر نشد.
در فیلم (موسی کلیم الله: به وقت طلوع) که این روزها مخاطبان زیادی را در سینما با خود همراه کرده، نقش آفرینی این دو شخصیت بر عهده خانم‌ها بهاره کیان افشار و مریلا زارعی است که در القای تصویری مثبت و مصمم از این دو بانوی بهشتی موفق بودند. نقش محوری و اصلی حضرت آسیه البته در بخش‌های بعدی این اثر پررنگتر خواهد بود و کارگردان در این قسمت، بر شخصیت مادر حضرت موسی و دیگر زنان بنی اسرائیل تمرکز داشته است.
در انتظار منجی
داستان فیلم در مصر باستان آغاز می‌شود، جایی که قدرت فرعون بر تمامی زندگی‌ها سایه افکنده و قوم بنی اسرائیل تحت حکومت ظلمانی او زندگی می‌کنند. قومی که نزدیک به 270 سال از تجربه زندگیشان تحت فرمانروایی یوسف نبی گذشته است و با حال استیصال منجی را طلب می‌کنند. انتظاری که اگرچه در دوران عسرت و اضطرار و تقیه قوم بنی اسرائیل است اما با مقاومت و امید گره خورده است. در نهایت این دعاها از جانب الهی پاسخ داده می‌شود و فرعون با خوابی عجیب رو به رو می‌شود که نشان از پایان حکومت او دارد.
قصه از شبی شکل گرفت که به بیان بزرگان قوم نیز، همه نشانه‌ها برای تولد منجی مهیا شده و هرکدام از زنان بنی اسرائیل به اذن خداوند، می‌توانستند به مقام مادری نبی الهی برگزیده شوند.
چند ماه بعد، که نشانه‌های بارداری در زنان بنی اسرائیل مشاهده شد، دوران سختی پیش روی مردم بود. خداوند در قرآن کریم شدت ظلم را با این عبارات توصیف می‌کند که: [به ياد آريد] آنگاه كه شما را از [چنگ] فرعونيان رهانيديم، [آنان] شما را سخت شكنجه می‌کردند، پسران شما را سر مىبريدند و زن‌هايتان را زنده مىگذاشتند و در آن [امر بلا و] آزمايش بزرگى از جانب پروردگارتان بود. 1
درآن روزگار دربار فرعون ماهرترین قابله خود را برای شناسایی مادران به شهر فرستاد. شخصیتی که با بازی خانم مریم سرمدی شکل گرفت و نماد زنی درباری است که در اجرای تصمیم فرعون مصمم است و بر روی تخصص خود ادعا دارد. کسی که همه خانه‌ها را به دقت بررسی کرد و درب خانه‌هایی که زنی باردار در آن ساکن بود را علامت زد تا پس از تولد نوزادان، فرزندان پسر را از مادرانشان جدا کند. دستوری که شهر را درگیر شور و شلوغی می‌کند و زندگی افراد بی‌گناه را به هولناکترین شکل ممکن تبدیل می‌کند. تنها شخصیت زن منفی داستان اما، آنقدر سیاه دل نبود که در مواجهه با احوال یوکابد و بعد از دیدن چهره پیامبر الهی، آنان را به دربار معرفی کند و حتی به این خانواده برای نجات از دست سربازان فرعون کمک کرد.
زنان، بازیگران اصلی موسی
دیگر زنان بنی‌اسرائیل نیز همسرانی فداکار و زنانی یکتاپرست به تصویر کشیده شده‌اند که یا در انتظار منجی الهی‌اند و یا در سوگ فرزند خود، شیون می‌کنند. در این فیلم خبری از مکر و حیله و حسادت‌های زنانه نیست و جمعیت آنان به طور مثبتی به تصویر کشیده شده است.
شخصیت یوکابد نیز مادر مدیری است. کسی که در اداره امورات خانه و تربیت فرزند موفق است و زمان زیادی را به عبادت می‌پردازد و با تواضع، امیدوار است که خداوند او را لایق مادری پیامبرش بداند. مریلا زارعی در این نقش به خوبی احساسات عمیق یک مادر نگران و رنج کشیده را به تصویر می‌کشد. زنی پاکدامن که به گواه قرآن کریم، به مقام دریافت وحی رسید و در امتحان الهی سربلند شد. لحظه سخت دل کندن او از فرزندش و رها کردن نوزاد در آب‌های خروشان نیل، از سکانس‌های تاثیرگذار فیلم موسی است که مخاطب را به یاد همه مادران شهیدی می‌اندازد که روزی چنین لحظه‌ای را تجربه کردند. لحظه وداع با عزیزی که شاید امیدی به دیدن دوباره او نیست اما توکل به خدا و وعده صادق او این دل کندن را ممکن می‌سازد.
تاریخ به همراه هنر کارگردانی
نکته قابل توجه این فیلم آن است که به دلیل شهرت داستان و قرآنی بودن آن شاید امکان گره افکنی‌های معمول فیلمنامه‌نویسی وجود نداشته باشد و شروع و پایان آن برای عموم مردم نیز روشن است، با این حال این هنر کارگردانی و بازیگری است که بتوانند با وجود آگاهی مخاطب از سرانجام داستان، همچنان هیجان و کشش را در فیلم حفظ کنند. ابراهیم حاتمی‌کیا در این اثر تلاش کرده تا صحنه‌های تاریخی را با دلالت های معاصر پیوند دهد؛ برای مثال در سکانسی که نوزادان بنی اسرائیل به قتل می‌رسند و مردم به سمت سربازان مصری سنگ پرتاب می‌کنند، مخاطب را به یاد جنایات امروز علیه مردم بی‌گناه غزه بیاندازد. ترکیب همین صحنه‌ها نشان می‌دهد که این قصه قرآنی چه ظرفیت بالایی برای دراماتیزه شدن دارد تا آنجا که برای جذب مخاطب، نیاز به استفاده از الگوهای یونانی و وضعیت‌های نمایشی تکراری نیست. نکته‌ای که سازندگان اثر نیز به خوبی آن را دریافتند و با تکیه بر اسناد روایی و تاریخی، قصه‌ای مادرانه و لطیف را روایت کردند.
- سوره بقره، آیه 49
به قلم زهرا غلامعلی
