به گزارش متادخت، بنت‌الهدی صدر، زن مبارز و فرهیخته‌ای است که در طول زندگانی خود نه‌تنها در عرصه‌های علمی و فرهنگی، بلکه در میدان مبارزه علیه ظلم و بی‌عدالتی نیز حضوری برجسته داشت. او که در یک خانواده علمی و مذهبی در کاظمین به دنیا آمد، توانست با تأسیس مدارس دینی، نوشتن مقالات آگاهی‌بخش و سخنرانی‌های تاریخ‌ساز، تحولی عظیم در مسیر آگاهی‌بخشی بخصوص برای زنان مسلمان ایجاد کند. در دوران مبارزه علیه رژیم بعث عراق، ایشان به همراه برادرشان، سید محمدباقر صدر، به یکی از شخصیت‌های نمادین مبارزات اسلامی تبدیل شد. فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی او در نهایت به دستگیری و شهادت توسط رژیم عراق انجامید، اما میراث فکری و فرهنگی او همچنان الهام‌بخش مبارزات زنان مسلمان در سراسر جهان باقی مانده است.
رشد در خانواده‌ای علمی و آغاز فعالیت‌های اجتماعی
آمنه صدر، مشهور به بنت‌الهدی، در سال ۱۳۵۶ قمری در خانواده‌ای علمی و مذهبی در کاظمین به دنیا آمد. نسب پدری او به امام موسی کاظم(ع) می‌رسید؛ پدرش، سید حیدر صدر، از مراجع برجسته شیعه و مادرش نیز دختر شیخ عبدالحسین آل یاسین، از علمای سرشناس نجف بود. در چنین فضایی، آمنه صدر از همان کودکی با تعالیم دینی، اندیشه‌های ناب اسلامی و محیطی سرشار از دانش آشنا شد. بنت‌الهدی بیش از شش ماه نداشت که پدرش را از دست داد، اما حضور مادر فاضل و دو برادر بزرگ‌ترش، سید اسماعیل و سید محمدباقر صدر، مسیر علمی و معنوی او را شکل داد. او خواندن و نوشتن را ابتدا نزد مادرش آموخت و سپس دروس اسلامی را تحت تعلیم برادرانش، به‌ویژه سید محمدباقر صدر، ادامه داد. برخلاف بسیاری از زنان عصر خود که از تحصیل محروم بودند، او در ۱۱ سالگی همراه با برادرش به حوزه علمیه نجف رفته و علاوه بر علوم حوزوی، به فراگیری علوم نوین نیز پرداخت.1
فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی؛ پرچمدار آگاهی‌بخشی به زنان مسلمان
بانو صدر فعالیت‌های خود را در محورهای فرهنگی، فکری و سیاسی به پیش می‌برد. او با تأسیس مدارس الزهرا در بغداد، نجف، کاظمین، بصره، دیوانیه و حله، تلاش کرد تا آموزش دینی و علمی را در میان زنان عراقی گسترش دهد. این مدارس، علاوه بر تدریس علوم اسلامی، زنان را با مفاهیم اجتماعی، سیاسی و نقش‌آفرینی در جامعه آشنا می‌کردند. ایشان نظارت مستقیمی بر فعالیت این مدارس داشت و توجه ویژه‌ای به پرورش دختران از طریق برپایی کلاس‌های درسی، همایش‌ها و پیگیری انجام عبادات توسط دختران تازه به سن تکلیف رسیده می‌کردند.
در کنار فعالیت‌های آموزشی، بنت‌الهدی صدر به نوشتن مقالات و داستان‌هایی برای آگاهی‌بخشی زنان روی آورد. او از سال ۱۳۳۶ قمری فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد، اما جهاد علمی، تربیتی و تبلیغی او به شیوه‌های گوناگونی ادامه یافت. از سال ۱۳۴۴ قمری، با نام مستعار (ا. ح) به نگارش مطالب دینی پرداخت و با انتشار مقاله‌های روشنگرانه در نشریه الاضواء که توسط علمای نجف منتشر می‌شد، نقش مهمی در بیداری فکری زنان مسلمان ایفا کرد. وی نخستین زن شیعه مسلمان بود که وارد فضای داستان‌نویسی ویژه دختران جوان و نوجوان شد. داستان‌های او، که اغلب بر پایه واقعیت‌های جامعه عراق نوشته شده بودند، از قرآن و سنت الهام می‌گرفتند و با زبانی شیوا و روان، مخاطبان را جذب می‌کردند. برخی از مهم‌ترین این آثار شامل «امرئتان و رجل»، «الخالة الضائعة»، «الباحثة عن الحقیقة» و «ذکریات علی تلال مکة» بودند. آثار او به دلیل ماهیت روشنگرانه‌شان در دوران حکومت بعثی‌ها ممنوع اعلام شدند، اما مردم با شیفتگی آن‌ها را مطالعه می‌کردند و هنگام یورش نیروهای امنیتی صدام، این کتاب‌ها را در زیر خاک یا مکان‌های مخفی دیگر پنهان می‌کردند. بنت‌الهدی صدر همچنین در ایام حج، به‌عنوان سرپرست کاروان‌های بانوان از بغداد و کاظمین، نقش پررنگی در بیداری اسلامی زنان داشتند. بانو صدر نزدیک به ۲۰۰ بانوی عراقی را برای این سفرهای معنوی همراهی می‌کرد و به دلیل آشنایی عمیق با فتاوای مراجع دینی، نیازهای فقهی هر زائر را براساس مرجع تقلیدش پاسخ می‌دادند؛ این ارتباطات نقش مهمی در انتقال آموزه‌های دینی و افزایش آگاهی زنان نسبت به حقوق و مسئولیت‌های خود داشت.2
- بیشتربخوانید: حکیمه خاتون ایستاده در سایه تاریخ
مبارزه سیاسی و مقاومت در برابر رژیم بعث
با اوج‌گیری فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله سید محمدباقر صدر علیه رژیم بعث، بنت‌الهدی نیز وارد میدان مبارزه شد. او در سخنرانی‌هایش، زنان را به آگاهی و ایستادگی در برابر ظلم دعوت می‌کرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات ایشان، سخنرانی تاریخی در حرم امیرالمومنین(ع) بود که به‌صراحت علیه رژیم بعث صدام سخن گفت و مردم را به مقاومت دعوت کرد. این سخنرانی و حمایت آشکار او از برادرش، هرچند بطور موقت موجبآزادیبرادرشد اما خشم رژیم بعث علیه او شعله‌ور گشته و در نهایت، بنت‌الهدی همراه با سید محمدباقر صدر در فروردین سال ۱۳۵۹ شمسی بازداشت شد. هرچند او در زندان مورد شکنجه قرار گرفت، اما همچنان استوار و مقاوم باقی ماند و در هر فرصتی، از مبارزات خود و اهداف بلندش سخن می‌گفت. بنت‌الهدی صدر پس از تحمل رنج فراوان، در روز ۲۳ جمادی‌الاول ۱۴۰۰ هـ. ق به شهادت رسید. شهادت او، نه‌تنها پایان راهش نبود، بلکه نقطه آغازی برای حرکت زنان مبارز مسلمان شد. 3
میراث بنت‌الهدی؛ الگویی ماندگار برای زنان مسلمان
بنت‌الهدی صدر، نمونه‌ای کم‌نظیر از یک زن مسلمان آگاه، مبارز و تأثیرگذار بود. او نشان داد که زنان می‌توانند در عرصه‌های علمی، فرهنگی و سیاسی حضوری فعال داشته باشند و در مسیر عدالت و حقیقت گام بردارند. هرچند که او در ۴۳ سالگی به شهادت رسید، اما زندگی و آموزه‌های او همچنان برای نسل‌های بعدی الهام‌بخش است. امروز، بیش از هر زمان دیگری، نیاز به بازخوانی زندگی و اندیشه‌های او احساس می‌شود. ایشان نه‌تنها در تاریخ عراق، بلکه در تاریخ مقاومت اسلامی، جایگاهی ماندگار داردند. از او تنها چند جلد کتاب باقی نمانده است؛ بلکه اندیشه‌ای زنده و مسیری روشن برای آزادی زنان مسلمان از بند استبداد و جهل به یادگار مانده است. نام او همچنان در میان زنان و مردان آزادی‌خواه جهان طنین‌انداز است و راهش، چراغی فروزان برای نسل‌های آینده خواهد بود.
منابع
- https://B2n.ir/qe6369
- https://B2n.ir/dk7847
- https://B2n.ir/bs1835
به گزارش مهدیه سادات نقیبی؛ خبرنگار
