به گزارش متادخت، تاریخ‌نگاری زنان در دوران مختلف تاریخی به دلیل کمبود منابع و گزارشات تاریخی، چندان روشن نیست. از یک سو عدم ثبت وقایع تاریخی زندگی مردم عادی و تمرکز بر روی مسائل سیاسی، جنگ‌ها و احوالات و زندگی شاهان و امراء و از سوی دیگر تاریخ‌نگاری صرف با نگاه مردانه، جایی برای بررسی اوضاع تاریخی و ثبت وقایع مهمی که توسط زنان محقق شده است را باقی نگذاشته است.
زنانی که همواره نیمی از جامعه را تشکیل داده‌اند و در سطوح مختلف، نقش‌های خانوادگی، اجتماعی و تاریخی مهمی را ایفاء کرده‌اند، اما همواره نیمه پنهان جامعه باقی مانده‌اند. آنان در ثبت وقایع تاریخی غایبانی بزرگ محسوب می‌شوند که این عدم حضور و عدم ثبت وقایع مهم تاریخ مربوط به زنان به دلیل عواملی است که در بیشتر اوقات به زنان تحمیل شده است.
بی‌مهری روایتگران تاریخ به زنان
اقتضائات ذاتی و ساختاری زیست زنان و فرهنگ غلط پذیرفته شده که محدودکننده زنان صرفا در ایفای نقش مادری بود، آنان را از هماوردهای علمی و فکری و اجتماعی با مردان باز داشته است. از سوی دیگر عدم خودباوری زنان و پیشگامی مردان در فتح قلمروهای علمی، سیاسی و فرهنگی باعث عقب نشینی زنان و سیطره تفکر مردسالارانه در نظام خانواده، اجتماع و حتی تاریخ شده است. همچنین ظهور استبداد سیاسی در جهان اسلام به جای نظام امامت که مشروعیت الهی را به همراه داشت باعث عقبگرد زنان به دورانی شد که پیامبر گرامی اسلام تلاش کرده بود تا زنان را از آن برهاند، سبب تضعیف جایگاه زنان در نقش‌های سیاسی و اجتمای گردید و حضور آن‌ها در صفحات تاریخ کم رنگ شد.
البته این دلایل باعث نشد که زنان به کلی از جامعه مسلمین حذف شوند. بانوانی بوده‌اند که تاثیرات شگرفی بر اجتماع خود داشته‌اند، اما اگر صفحات تاریخ را زیر رو کنیم از آن‌ها تنها نامی باقی مانده و بخش بزرگ زندگی‌شان مسکوت است. از جمله می‌توان به حضرت زینب (س) اشاره کرد که از زندگی ایشان پیش از واقعه کربلا اطلاعات ناقصی وجود دارد و یا خواهر بزرگوارشان ام‌کلثوم (س) که حتی زمان تولد، وفات، ازدواج و حتی حضور و یا عدم حضورشان در کربلا مخدوش و مغفول است. این دو بانوی بزرگوار نوه بلافصل پیامبر گرامی اسلام هستند، در مورد سایر زنان اهل بیت مانند حضرت معصومه (س) و حکیمه خاتون (س) که در دوران عباسیان زیست کرده‌اند، شرایط به مراتب سخت‌تر است و نقش بانوان عامدانه توسط عباسیان نادیده گرفته شده است.
حکیمه خاتون، بانویی بزرگ در سایه
حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و خواهر امام هادی(ع) و عمه امام حسن عسکری(ع) هستند که یکی از بانوان موثر و نقش‌آفرین در تاریخ تشیع به حساب می‌آیند. در مورد ایشان نیز مانند سایر بانوان و دختران ائمه اطلاعات زیادی به ثبت نرسیده است؛ تنها گزارش واصل شده از ایشان مربوط به دورانی است که حضرت حجت به دنیا آمده‌اند. در مورد تاریخ میلاد این بانوی گرانقدر گزارشی ثبت نشده و در بعضی کتب تاریخی مانند الارشاد شیخ مفید نامی از حکیمه خاتون در میان فرزندان امام جواد دیده نمی‌شود. در این میان شیخ صدوق چندین روایت از ایشان را گزارش کرده و می‌توان همین مورد را سندی برای اثبات وجود این بانوی بزرگوار دانست. همچنین در کتاب دلائل الامامه نوشته طبری نیز در ذیل فرزندان امام جواد به دختری به نام حکیمه خاتون اشاره شده است.
در روایات اسلامی بر نقش حکیمه خاتون در اتفاقات سال‌های پایانی زندگی امام حسن عسکری(ع) و احترام ویژه‌ای که ائمه بر ایشان قائل بوده‌اند صحه گذاشته شده است. ایشان نخستین و تنها فردی است که ولادت منجی آخرالزمان را شخصا دیده و روایت می‌کند۱ و هچنین شاهد اصلی این رویداد مهم به حساب می‌آیند.
همچنین بعد از شهادت امام حسن عسکری(ع) ایشان یکی از کسانی بودند که مردم به ایشان رجوع کرده و سوالاتشان را از ایشان می‌پرسیدند. در واقع ایشان دارای این مقام و جایگاه بودند که محرم اسرار اهل بیت باشند و پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) از سفراء و ابواب امام زمان به شمار می‌آمدند.۲
از این دست زنان در تاریخ جهان اسلام کم نبوده‌اند، زنانی که حتی با زیر و روکردن صفحات تاریخ نمی‌توان نام و نشانی از آن‌ها یافت. کسانی که با وجود سختی‌هایی که پیش رویشان قرار داشته وظیفه‌ای را که بر عهده آن‌ها نهاده شده به بهترین نحو اجرا کرده‌اند به رقم آن‌که حتی نام و نشانی از آن‌ها باقی نماند.
۱. بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج 51، ص 13
۲. بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج 99، ص 79
به قلم مرضیه ولی حصاری؛ پژوهشگر حوزه زنان و خانواده
