به گزارش متادخت ، فارس ـ گروه هنر و رسانه ـ نعیمه صفری تبار: مستند «پا به ماه» شهر به شهر و روستا به روستا رفته تا لحظات خاص و به یادماندنی روزهای آخر بارداری و روز تولد را به تصویر بکشد.
««پا به ماه» قصه روزهایی از زندگی آدم هایی پر از انتظار، نگرانی، عشق، ترس و صبر است؛ قصه آدمهایی است که خود را تکثیر کردند. در این مستند لحظه به لحظه با کسانی همراه می‌شوید که یا پس از سال‌ها انتظار به مراد دل خود رسیدند یا از دل یک طوفان معجزه‌ای را لمس کردند.
به گفته تهیه کننده این مستند ناملایمتی‌های بسیاری در این راه همراه تیم سازنده بود اما از نفس نیوفتادند و بازگشت امید به زندگی را با تولد نوزادی در قاب تلویزیون آوردند.
به همین دلیل در خبرگزاری فارس پای صحبت مهدیه سادات محور تهیه کننده و فروزان جاویدی کارگردان قسمت فرشته رضا مستند پا به ماه نشستیم.
فارس: به عنوان سوال اول بفرمایید قصه «پا به ماه» چطور شکل گرفت؟
مهدیه محور: قصه پا به ماه از یک تجربه زیسته آغاز شد. سال 96 با دوستان رسانه‌ای سفر خانوادگی رفتیم. بنده و مادرهای دیگر که همه فرزندان زیر 1 سال داشتند پای درد دل هم نشتسیم و از دغدغه‌ها و چالش‌های زمان بارداری و زایمان صحبت کردیم. همه ما لحظه به لحظه زمان تولد فرزندان خود را به یاد داشتیم و با حسی عجیب برای یکدیگر تعریف می‌کردیم. چراغ این مستند از آن سفر در ذهن من روشن شد؛ قبل از ساخت این مستند قرارداد یک رئالیتی شو را امضا کرده بودم که پس از سفر به سراغ آن بروم. اما آن شب باعث شد آن پروژه را کنسل کنم به سراغ پا به ماه بروم.
ما قصه زایمان و تولد فرزند را به طور طبیعی نمی‌شنویم و پیش خودمان آن را سانسور می‌کنیم. از انتظاری صحبت می‌کنیم که پایان شیرینی دارد اما کمتر جایی آن شنیده می‌شود. به فاصله یک هفته پروژه‌ای که قصه پدران و مادران منتظر تولد فرزند هستند را درخواست دادم. کار ما رسانه است هرچقدر پروژه خاص تر باشد تیر بهتری را به هدف زدیم.
در ابتدا نمی‌توانستم از قصه‌های اطرافیان خود استفاده کنم و به دنبال پیدا کردن قصه‌های شنیدنی و دیدنی بودم. شاید قصه من برای کسی جذاب نباشد اما قصه آدم‌هایی که فرهنگ متفاوت با تولدهای مشترک داریم شنیدنی باشد.
سال 96 مانند الان بحث جمعیت مطرح نبود و هرچقدر دوندگی می‌کردم تا این پروژه را تصویب کنم اما کار به جایی نمی‌بردم. برای همه جای تعجب داشت که بخواهیم درباره بارداری و زایمان صحبت کنیم و هرطور که بود جلوی این کار را گرفتند. من قصد نداشتم وارد حریم آدم ها شوم بلکه می‌خواستم با فاصله ای روایتگر قصه ها باشم که در نهایت با دوندگی بسیار این کار تصویب شد و چون ابعاد آن برای مسئولین رسانه مشخص نبود من تضمین دادم چند قسمت ساخته شود تا متوجه قصه گویی درست آن شوند. اکثر خانم‌ها این اتفاق را تجربه کردند و برای آن‌ها شنیدن تفاوت این تجربه شیرین بود.
بعد از اینکه کار تصویب شد تازه شروع ماجرای ما بود. چرا که بیمارستان‌ها با ما همکاری نمی‌کردند. در اصل هم گل کار ما در بیمارستان ها اتفاق می‌افتاد. در دولت گذشته با سختی از راه‌های مختلف مجوز می‌گرفتیم تا بتوانیم این مجموعه را تمام کنیم. بعد از تصویب قانون سیاست‌های جمعیتی باعث شد تا به الان 26 بار پا به ماه فصل یک پخش شود؛ البته به غیر از بازپخش‌های قبلی. این مستند بخشی از زندگی من شده و با آن کاملا زندگی می‌کنم.
«پا به ماه» حتی در حال حاضر که سیاست جمعیتی مطرح شده است هم کار سفارشی نیست و ما از هیچ گروه جمعیتی حمایت مادی و معنوی برای این کار نگرفتیم. صرفا ما در سوژه‌ها نمی‌خواهیم مسئله بچه دار شدن را مطرح کنیم. ما نهاد متولی نیستیم بلکه رسانه هستیم و باید قصه خوب بازگو کنیم. کاری با سیاست‌های حاکم ندارم اما از نظر بنده بچه دار شدن امر فطری و مهمی است. در کل خانواده بحث مهمی در کشور است و اگر به این بحث توجه شود اتفاقات خوبی رخ می‌دهد.
نگاه ما این بود بحث‌های خانوادگی با این قصه جذاب می‌شود. ما به دنبال ادبیات مشترک با دنیا بودیم که همان «تولد» است.
همین سختی‌ها و دغدغه‌ها باعث شد تا قسمت اول «پا به ماه» در جشنواره بیگ اسکای آمریکا اول شود. همچنین در جشنواره ایدفا که مهمترین جشنواره مستند جهان است قسمت برف می نامد راه پیدا کرد.
فارس: درباره پیدا کردن سوژه‌های این مستند بفرمایید؟ این داستان‌ها از کجا می‌آیند؟
محور: ما سوژه ها را خودمان پیدا می‌کنیم و هیچ کس کمکی برای پیدا کردن سوژه به ما نمی‌کند با اینکه می‌توانند افراد را معرفی کنند. در سری اول برای پیدا کردن سوژه بیشتر اذیت شدیم. قصه‌ها از دل خانه‌های بهداشت، بیمارستان ها و اطرافیان بیرون می‌آید. ما از یکسال و نیم قبل پروژه، کار پژوهش برای پیدا کردن سوژه‌ها آغاز کردیم. یکی از دلایل پروسه طولانی سوژه‌ها، انتظار برای به دنیا آمدن فرزند است که گاهی مجبور هستیم 6 ماه منتظر شویم تا سوژه‌های ما پا به ماه شوند. گاهی اتفاق می‌افتاد تا می‌رسیدیم نوزاد متولد شده بود و دیگر قصه ما را کامل نمی‌کرد و مجبور می‌شدیم آن را کنار بگذاریم.
ما قبل از اینکه فقط به شکل سوژه افراد را ببینیم با آن ها ارتباط می‌گیریم و دوست می‌شویم تا بتوانند به ما اعتماد کنند. من به عنوان رسانه وظیفه دارم به دنبال قصه بروم، آن را بشنوم و به تصویر در بیاورم. یکی از کارهای تیم پژوهش ما گشتن مداوم در بیمارستان‌ها برای پیدا کردن سوژه است.
فارس: خانم جاویدی نظر شما به عنوان کارگردان درباره قصه فرزندآوری چیست؟
فروزان جاویدی: به نظر بنده زمانی که مردم بی‌واسطه با حقیقتی مواجه می‌شوند نیاز به زحمت خاصی برای فهماندن آن موضوع نیست. زحمتی که در این کار کشیده می‌شود پیدا کردن سوژه هاست. ما می‌بینیم با تمام تفاوت‌ها تولد یک انسان در حال تکرار است اما هیچ‌کدام یکی از آن‌ها با یک موضوع واحد نیستند.
ما بدون هیچ گاردی این اتفاق قشنگ را به نمایش می‌گذاریم. تو مواجه با همکارانم می‌دیدم خیلی راحت زوجی تصمیم می‌گرفتند بچه نداشته باشند اما حیوان خانگی می‌آوردند. یکسری گفتگوها میان مردم باب شده تا افراد تنها از سختی فرزندآوری می‌گویند. کاش امکانش بود مستندی ساخته می‌شد تا از شیرینی فرزند داشتن هم صحبت می‌کرد. الزاما قرار نیست در این مستند ها قهرمان سازی شود و حرف عجیب غریبی بیان شود، همین روایت ها با زبان ساده می‌تواند تاثیرگذار باشد.
فارس: درباره قصه فرشته رضا که مورد توجه بسیاری از مخاطبان قرار گرفت بفرمایید.
جاویدی: از فصل گذشته بنا داشتم با خانم محور در این مستند همکاری کنم. با خانواده آقا رضا یک ماه قبل از زایمان آشنا شدیم. جلسه اول که باهاشون دیدار داشتیم از سن زیاد آن‌ها تعجب کردم. این خانواده برای حضور نداشتن در این مستند بسیار مقاومت می‌کردند و علاقه‌ای از خود نشان نمی‌دانند. پس از صحبت‌های بسیار آقا رضا فقط به این دلیل که شاید حتی برای یک نفر این مستند امیدآفرین باشد اجازه داد مستند زندگی آن‌ها را بسازیم.
به آقا رضا گفتیم شما 34 سال در کمال امیدواری با همسرتان زندگی کردید بزارید این تجربه را به آدم ها نشان دهیم اگر 1 نفر امیدوار شود که مشکلش حل می‌شود جای شکر دارد، ایشان در سکوت فرو رفت و قبول کرد. یکی از سوژه‌های پای کار ما هم آقا رضا و فرشته خانم بودند.
این خانواده بسیار سرزنده بودند، با تمام مشکلاتی که سر راه آن‌ها قرار گرفته بود اما زندگی خوب و شادی را داشتند. این رضایتی که از اتفاق های زندگی داشتند برای ما بسیار جالب بود. اسم این مستند ایهام داشت، از این لحاظ فرشته رضا شد که به تمام مقدرات خداوند راضی بودند و شکایتی از مشکلات زندگی نداشتند.
موضوع جالب ماجرای فرشته رضا این جا بود که بعد از زایمان زمانی که به ثبت احوال برای گرفتن شناسنامه مراجعه کرده بودند به دلیل سن زیاد پدر و مادر با سختی شناسنامه فرزند را دادند و فکر می‌کردند محمدعلی بچه واقعی آن‌ها نیست.
فارس: وضعیت شما بعد از سیاست های جدید جمعیتی و فرزندآوری به چه شکل شد؟
محور: ما زمانی که خواستیم فصل دوم «پا به ماه» را بسازیم با گروه سیاست‌های جمعیتی همراه شدیم. ما با یک دید دیگر می‌خواستیم این پیام را برسانیم آن‌ها یک مدل دیگر. ما در بحث جمعیت و فرزندآوری نگاه عقلاتیت حوزه سیاست گذاری را با ادبیات دیگر در بدنه جامعه می‌آوریم و با مردم صحبت می‌کنیم.
این که به مردم بگوییم پنجره جمعیتی بسته و یا باز شد، شاید خیلی درکی از این موضوع نداشته باشند و بدون این که شرایط دشوار اقتصادی مردم را ببینیم آن‌ها را اجبار می‌کنیم تا بچه بیاورند. یک نسخه واحد نمی‌توانیم برای افراد بپیچیم.
باید سیاست‌های فرزندآوری جز مشوق‌های اقتصادی، فرهنگی هم باشد. در حال حاضر خانواده از گسترده به هسته تبدیل شده و با همان مدل گذشته انتظار داریم مادران بچه خود را بزرگ کنند. اما الان مادران تنها شدند مانند گذشته نیست که همه دور هم باشند و مادر رنج بزرگ شدن فرزند را درک نکند. در دیدار رهبری هم گفتم الان مادران، مادریار می‌خواهند. فقط از مادران انتظار داریم باردار شوند و بچه بزرگ کنند اما راضی نیستیم به آن‌ها خدماتی بدهیم.
کاری که «پا به ماه» فارغ از اینکه بخواهد با ادبیات عقلانیت و سیاست‌های حاکم سخن بگوید کرد، با این نگاه بود که تمام افراد در همه جای دنیا نیاز به بچه دار شدن دارند و فطرت انسان تشکیل خانواده است. هر زمان که با مردم احساسی حرف بزنید عمق نفوذ حرف بیشتر است چه بسا که عقلانیت هم پشت این ساده حرف زدن وجود دارد.
جاویدی: البته که عقلانیت پشت این ماجرا است اما داریم از یک زاویه دیگر به آن نگاه می‌کنیم. ما انقدر این موضوع را محدود کردیم و یک طیف خاصی سعی کردند از مادرها ابر قهرمان بسازند که بازی را به کل باختیم. تنها با یک یا دو مورد خاص مصاحبه می‌کنند و این را در وجود خانم‌ها القا می‌کنند مادر خوب مادری است که هم در خانه کار کند، هم بچه داری کند و هم در اجتماع باشد.
متاسفانه به شکلی شده که زمانی که بحث فرزندآوری می‌شود عموم جامعه به این سمت می‌روند که حتما کسی که اقدام به فرزندآوری می‌کند به سفارش رهبری و نظام است. در صورتی که این اتفاق موضوع فطری است و در کشورهای دیگر به فرزندآوری می‌بالند. ما همین دایره را به قدری محدود و سیاسی کردیم که به ضد خود سیاستی که می‌خواهند عمل می‌کند. راه گریز این است تا ما مستقیم با واقعیت و جامعه روبرو شویم و روند زندگی طبیعی را طی کنند. ادبیات ما در قصه‌گویی ادبیات دراماتیک است. شاید بسیاری از این سیاست خبر هم نداشته باشند اما به افزایش جمعیت کمک می‌کنند. اساسا این اتفاق موضوع دستوری نیست که بشود با آن به طور دستوری رفتار کرد.
فارس: وضعیت مخاطبان «پا به ما» به چه شکل است؟ آن‌طور که انتظار داشتید دیده شد؟
محور: ما در فصل اول از یکی از بهترین فیلم‌برداران مستند ایران استفاده کردیم که قاب خوب داشته باشیم. ما برای سوژه‌ها مدت‌ها رفت‌وآمد می‌کنیم تا بتوانیم آن‌چیزی که واقعا وجود دارد را به تصویر بکشیم. کاری که می‌توانیم با یک روز حضور هم آن را تولید کنیم اما می‌خواهم در قصه گویی درست عمل شود و مخاطب آن چیزی را که می‌بیند را کاملا احساس کند.
در جمع‌های مختلف می‌شنوم از قسمت های مختلف پا به ماه صحبت می‌کنند و قصه را تعریف می‌کردند دقیقا همان حسی که من برای ساخت آن داشتم. از قسمت 5 قلوها و فرشته رضا خیلی استقبال شده است.
فارس: از اتفاقات عجیب سوژه ها بفرمایید.
محور: ما مجبوریم با خانم های باردار کار کنیم آن‌ هم در روزهای آخر بارداری که خانم ها شرایط مناسبی ندارند، کمی کارمان سخت می‌شود. حتی برخی از آن‌ها بعد از زایمان هم افسردگی می‌گیرند.
در یکی از سوژه‌ها مادر وضع حمل کرد و خداروشکر همه چی خوب بود که دو روز بعد از زایمان پدر و مادر دعوایشان شد. یک ماه بعد هم با ما تماس گرفتند و گفتند فیلم را پخش نکنید. یا یکی دیگر از سوژه ها زمانی که برای اولین بار در خانه آن‌ها حضور پیدا کردیم یک همسر همراه و مهربان را دیدیم که تماما به همسر خود در بارداری کمک می‌کرد اما وقتی برای بار دوم به خانه آن‌ها رفتیم به طور کل پدر فرزند رفته بود و تا زایمان هم حضور نداشت!
جاویدی: وجه تمایز خانم محور به عنوان تهیه کننده با دیگر سازندگان این است که ایشان با «پابه ماه» زندگی می‌کند. در کا‌رهای داستانی و سینمایی هرچقدر که هزینه کنید کار درخشان‌تر می‌شود؛ اما در حوزه کار مستند حوصله داشتن و وقت گذاشتن مهم تر است. چیزی که کار مستند را جلو می‌برد اعتماد و همکاری است. همه چیز از در مستند از آنجا شروع می‌شود که کار به طور دستوری نباشد و واقعیت را به نمایش بگذارد.
فارس: به جز شیرینی‌هایی که با به دنیا آمدن فرزند این کار دارد چالش‌هایی هم وجود دارد. از سختی‌ها و مشکلات ساخت این نوع مستند بفرمایید.
محور: ما سر بیشتر قسمت‌ها با مشکل روبرو شدیم. بیمارستان‌ها خیلی با ما همکاری نمی‌کنند. خیلی جاها دوربین را از ما گرفتند و رم ها را خالی کردند و مورد مواخذه قرار گرفتیم. بارها مجوز ما باطل شده و مجبور شدیم دوباره به دنبال گرفتن مجوز برویم. زمانی که کار خوب از آب در می‌آید کسی ما را تحسین نمی‌کند اما خدایی نکرده اگر خطای کوچکی رخ دهد که ما هم تقصیری در آن نداشته باشیم قصه عجیبی راه می‌افتد و مجوزهای ما باطل می‌شود.
لحظه تولد گل کار مستند پا به ماه است که ما در بیشتر بیمارستان ها مشکل پیدا می‌کنیم و آن صحنه را نمی‌توانیم به خوبی به تصویر بکشیم.‎
منبع : فارس