به گزارش متادخت، از آغاز پیدایش هوش مصنوعی، این سخن مکرر بین اندیشمندان شنیده می­‌شد که این فناوری نوین، انقلابی بزرگ در عرصه‌­های مختلف حیات انسانی را به دنبال خواهد داشت و علاوه‌بر استفاده­ پژوهشی و علمی، در زندگی روزمره انسانی نیز به یک ابزار کاربردی و تأثیرگذار تبدیل می­‌گردد. در دهه­ 1950 هوش مصنوعی که پیشران توسعه­‌ی فناوری به حساب می‌­آمد، به عنوان رشته­ دانشگاهی تأسیس گردید. از سوی دیگر هوش مصنوعی رشته­ جدیدی است که در میان نظریه‌­پردازان تعریف مشخص و واحدی از آن ارائه نگردیده‌­است.

جنسیت و هوش مصنوعی

اصطلاح هوش مصنوعی غالباً به پروژه توسعه سیستم‌­هایی که دارای مشخصه فرآیندهای فکری انسان­‌ها، مانند توانایی استدلال، کشف معنا، تعمیم و یا یادگیری از تجربیات گذشته است، اطلاق می‌­گردد. هوش مصنوعی یکی از ابعاد بسیار مهم در عملکرد سازمان‌­ها، افراد و فرآیندهای کاری است که علی‌رغم آن‌که پدیده جدیدی محسوب می‌­شود، لکن به سرعت در حال گسترش در ابعاد مختلف کارکردی و نیازهای مرتبط با انسان­‌ها، سازمان‌­ها و جوامع خواهد بود.¹

مباحث متعددی در خصوص پتانسیل­‌های این انقلاب تکنولوژیکی جدید برای گسترش توسعه­‌ی اقتصاد، فرهنگ و  پیشرفت بشری در میان حوزه­ نخبگانی و حتی اجتماع عمومی مطرح است. از جمله حوزه‌­های مورد گفتگو و چالش­‌برانگیز، ظرفیت‌­های هوش مصنوعی برای جنسیت و ارتقاء وضعیت بانوان است. آموزش، اشتغال، حقوق و سلامت زنان از بسترهای مهم تأثیرگذاری هوش مصنوعی و کارکرد آن برای ارتقاء موقعیت آنان است.

سلامت جسم و روان زنان در هوش مصنوعی

حق سلامت از حقوق بنیادین بشر به حساب می­‌آید که این بازیگر اصلی انقلاب صنعتی چهارم، نقش مهمی در آن ایفا کرده و در بخش­‌های گوناگون همچون مراقبت­‌های بهداشتی، جراحی و رادیولوژی کاربرد دارد. به عنوان نمونه در امر سلامت زنان، نقش این فناوری نوین در روش‌­های جراحی است که بر اساس نتایج برخی از پژوهش‌ها  باعث افزایش دقت جراحی، بهبود نتایج بیماری و تسهیل رویکردهای درمانی زنان می­‌گردد.²

یکی دیگر از حوزه­‌های عملکرد هوش مصنوعی، مراقبت­‌های بهداشت روانی است. باتوجه به نقش‌­های جنسیتی(همسری، مادری و خانه­‌داری) گوناگونی که زنان در خانواده دارند، طبیعی است که با چالش‌­های روانی از جمله استرس، اضطراب، فشار نقشی، افسردگی و… مواجه باشند و نیازمند باراندازی که عمیق‌­ترین و شخصی‌ترین احساسات درونی خویش را با او مطرح کنند و برای مقابله با این احساسات از وی مشورت گرفته و استراتژی­‌های کنترل هیجانات را آموزش ببینند.

اگرچه در چنین مواردی مراجعه به مشاور و روان درمانی پیشنهاد می‌­شود اما به دلایلی مانند نگرانی از حفظ حریم خصوصی و فاش شدن نقاط تاریک زندگی، قضاوت شدن و برچسب خوردن، غالب زنان با درون‌­ریزی این مسائل و احساسات و عدم مراجعه به متخصص، مسأله را حادتر می­کنند.

اما با به کارگیری «ربات­‌های چت» که برای ارائه­ خدمات سلامت روان طراحی شده­‌اند، علاوه بر مزیت بی‌­نظیر «عدم وجود ننگ» هنگام بیان احساسات درونی، دسترسی سریع و مداوم و کاهش هزینه به ویژه با توجه به محدویت­‌های جنسیتی از امتیازات منحصر به فرد این فناوری پیشرفته به حساب می‌­آید.

نسلی از چت‌بات­‌های درمانی هستند که پس از گفتگو با کاربر، با شخصیت وی مطابقت پیدا کرده و از مسیر متدها و تمرین­‌های گفتاری به کاربر کمک می­‌کنند تا با شرایط مختلف سازگار شوند. مورد دیگر که با نیازهای احساسی و ارتباطی زنان به شدت هماهنگ است، چت باتی است که حمایت عاطفی روزانه از کاربر می­‌کند و هر زمان که شخص دچار اضطراب شد و یا نیاز به صحبت کردن در مورد دغدغه‌­های روزانه‌­اش داشت، در کنار او خواهد بود.

آموزش زنان به کمک هوش مصنوعی

به‌کارگیری از ظرفیت‌­های اطلاعاتی و ارتباطی هوش مصنوعی در حوزه­‌ی آموزش زنان، یکی دیگر از  قابلیت‌های آن برای ارتقاء وضعیت آنان است. هوش مصنوعی در گام نخست نیازهای فرد را به طور هوشمند تشخیص داده و سپس درصدد پاسخگویی برمی­‌آید. از مزیت‌­های مهم هوش مصنوعی، یادگیری انفرادی است که ظرفیت بسیار ویژه­‌ای برای زنان با توجه به اقتضائات و محدودیت­‌های جنسیتی آنان به حساب می­‌آید.

با استفاده از ربات­‌های آموزگار در محیط خانه، این امکان رویایی برای زنان فراهم می­‌گردد که علاوه بر کاهش هزینه و وقت، سرعت یادگیری و در دسترس بودن، به مسؤلیت‌­ها و نقش‌­های خانوادگی خویش با کمترین مؤونه³ بپردازند.  ازجمله مزیت­‌های تحقق این‌گونه یادگیری شخصی­‌سازی شده، محاسبه و درنظر گرفتن احساسات عاطفی متعلم است و اینکه در واقعیت امر به عدالت آموزشی نزدیک می­‌گردیم.

در پایان آن‌که اگرچه این غول تکنولوژیک جدید، تصویری امید وارانه به آینده‌­ای سرشار از رفاه و آسایش به بشر امروز ارائه می­‌دهد و لکن به قول «سم آلتمن» مدیر عامل شرکت اپن ای آی که چت جی بی تی، محصول منحصر به فرد شرکت وی است، مردم به زمان احتیاج دارند تا با این تصور کنار بیایند که در آینده‌­ای نه چندان دور، به اجبار باید با هوش نوین و توانمندی روبه رو شده و همزیستی نمایند که انقلابی شگرف در تمامی ساحت‌های بشری ایجاد می­‌کند.⁴

از سوی دیگر این فناوری نیز به مانند تمام اختراعات نوین بشری به همان اندازه که می‌تواند مزیت‌هایی را برای جامعه بشری داشته باشد، معایب و آسیب‌هایی را به همراه دارد که در یادداشت تهدیدات هوش مصنوعی برای زنان به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.

1. حمزه جعفری، داریوش رشیدی‌زاده؛«نقش هوش مصنوعی در آموزش(کاربردها و چالش‌ها)» چهارمین کنفرانس بین‌­المللی تحقیقات پیشرفته در مدیریت و علوم انسانی(1403)
2. بهاره عباسی، ابوطالب صارمی، الهام کریمی منصورآباد و یاسین عاشوریان؛ «انقلابی در جراحی زنان: تأثیر و آینده هوش مصنوعی»؛ مجله تحقیقات پزشکی صارم؛ دوره 8، شماره 3(1402)
3. هزینه، پرداخت مالی
4. ترجمان، آیا مخترع چت جی بی تی می‌داند دارد چه کار می­‌کند؟  ​

برای مطالعه یادداشت نقش زنان در گسترش و تحول هوش مصنوعی کلیک کنید.

به گزارش فهیمه زارع