به گزارش متادخت، خانه امن، محلی موقت و حمایتگر برای زنانی است که از خشونت خانگی یا آزار شریک زندگی گریخته‌اند. این مراکز با هدف تأمین امنیت، آرامش و بازسازی روانی و اجتماعی زنان آسیب‌دیده ایجاد شده‌اند و فرصتی برای آغاز دوباره زندگی در اختیار آنان می‌گذارند. در خانه‌های امن، خدمات مختلفی مانند مشاوره، حمایت حقوقی، آموزش و کمک‌های اولیه ارائه می‌شود تا زنان بتوانند با تکیه بر آن، آینده‌ای بهتر برای خود بسازند. این مراکز در بسیاری از کشورها فعال‌اند و با حمایت دولت، نهادهای مردمی و کمک‌های داوطلبانه اداره می‌شوند. در اصل خانه امن، تکیه‌گاهی برای بازگشت به زندگی و احیای کرامت از دست‌رفته است.
پاسخ اسلام به خشونت خانگی؛ زن، ستون خانواده نه قربانی بی‌پناه
مقام معظم رهبری تأکید کرده‌اند: «در هیچ جای دنیا، به زن آن‌چنان‌که اسلام تکریم کرده، تکریم نشده است.» این نگاه، نقطه تمایز اسلام با سایر مکاتب در مسئله زن است؛ به‌ویژه در موضوع مهم و دردناک خشونت خانگی. در جهانی که زن، حتی در پیشرفته‌ترین جوامع، قربانی خشونت‌های پنهان و آشکار در خانه است و قانون گاه پشت درهای بسته متوقف می‌ماند، نگاه اسلام، امنیت و حرمت زن را خط قرمز می‌داند. در آموزه‌های اسلامی، هیچ‌گونه خشونتی کلامی یا جسمی در خانواده سالم و متعادل اسلامی پذیرفتنی نیست و مرد موظف به رعایت عدالت، مهربانی و حفظ کرامت زن است.
چنین نگاهی، نه‌تنها توصیه اخلاقی، بلکه زمینه‌ای برای تنظیم قوانین حمایتگر نیز بوده است. در جمهوری اسلامی ایران، با الهام از این مبانی، قانون‌گذاری در مسیر حمایت از زنان در برابر خشونت خانگی در حرکت است. توصیه مکرر مقام معظم رهبری و تصویب لایحه حفظ کرامت زنان، نشان‌دهنده عزم حاکمیت برای اجرای عملی همان تکریمی است که اسلام وعده داده است. اسلام، زن را نه ابزار لذت، نه نیروی کار ارزان و نه جنس دوم، بلکه «نقش‌آفرین اصلی» در آرامش خانواده و جامعه می‌بیند. زن در این چارچوب، نباید بترسد، نباید پنهان شود و نباید تنها بماند؛ چون قانون، شرع و جامعه باید پشت او باشند. 1
خانه امن از کجا و برای چه تشکیل شد؟
سازمان بهزیستی کشور با هدف حمایت از زنان و کودکان تحت خشونت خانگی، از سال ۱۳۹۳ خانه‌های امن را راه‌اندازی کرد. این خانه‌ها به زنان و دخترانی که مورد خشونت‌های جسمی، جنسی، روانی و عاطفی قرار گرفته‌اند، خدمات تخصصی از جمله مددکاری اجتماعی، روانشناسی، پزشکی، حقوقی و فرهنگی را ارائه می‌دهند. پذیرش زنان در خانه‌های امن پس از مراجعه به اورژانس اجتماعی و با دستور قضایی صورت می‌گیرد و هدف اصلی این مراکز، توانمندسازی و بازسازی روحی و روانی افراد تحت خشونت است. این خانه‌ها تاکنون در ۲۲ استان کشور راه‌اندازی شده‌اند و این مراکز به‌ویژه در مناطق آسیب‌خیز و حاشیه‌نشین برای کاهش خشونت‌ها و حمایت از قربانیان به کار گرفته می‌شوند. طبق آمارهای موجود در تهران به دلیل نبود متقاضی واجد شرایط در بخش خصوصی برای ایجاد خانه‌های امن جدید، تعداد خانه‌ها محدود باقی مانده است. علاوه بر این، سازمان بهزیستی از طریق اورژانس اجتماعی، مداخله در بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی را از سال ۱۳۷۸ آغاز کرده است. این برنامه شامل خدمات مشاوره‌ای، روانشناسی، مددکاری و درمانی برای گروه‌های هدفی چون زنان آسیب‌دیده، کودکان خیابانی، افراد در معرض خودکشی و دیگر افراد آسیب‌دیده اجتماعی است. اورژانس اجتماعی در بیش از ۷۵ درصد از جمعیت کشور خدمات خود را ارائه می‌دهد و به صورت شبانه‌روزی و رایگان در دسترس است. 2
طبق گفته معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران، مدت اقامت زنان خشونت‌دیده در خانه‌های امن به طور معمول چهار ماه است، که این مدت می‌تواند با توجه به فرآیند توانمندسازی و تصمیم تیم تخصصی مرکز تا چهار ماه دیگر نیز تمدید شود. در صورتی که زن در خطر امنیت جانی قرار داشته باشد و امکان بازگشت به محل زندگی خود نباشد، او به همراه فرزندش (دختر بدون محدودیت سنی و پسر تا سن بلوغ) در خانه امن نگهداری می‌شود. 3
خانه امن برای تمام اعضای خانواده
در خانه‌های امن سازمان بهزیستی، پس از پذیرش اولیه، تیم تخصصی شامل مددکاران، روان‌شناسان و مشاوران حقوقی برای بررسی وضعیت فردی، اجتماعی و خانوادگی زن خشونت‌دیده تشکیل جلسه می‌دهند. هدف اصلی این مراکز، توانمندسازی زنان و بازگشت آنان به وضعیت عادی است. در صورتی که بازگشت به خانه خطرناک باشد، زن به خانه امن منتقل می‌شود و خدمات تخصصی شامل مشاوره حقوقی، روانشناسی و درمان‌های جسمی برای او فراهم می‌شود. علاوه بر این، آموزش‌های مختلف در زمینه ارتباط مؤثر، سبک زندگی ایرانی-اسلامی و مهارت‌های شغلی برای توانمندسازی زنان ارائه می‌گردد. پس از آن، با برنامه‌ایمنی و همکاری خانواده و دوستان، شرایط برای بازگشت به منزل فراهم می‌شود. نظارت مددکاری حداقل ۶ ماه پس از ترخیص ادامه می‌یابد و در صورت تکرار خشونت، اقدامات قانونی انجام می‌شود. این رویکرد خانواده‌محور تلاش می‌کند تا آسیب‌های خشونت کاهش یافته و محیط امن‌تری برای تمام اعضای خانواده ایجاد شود.4
تلاش برای بازسازی بنیان خانواده و حمایت از زنان خشونت‌دیده
در جامعه امروزی، یکی از باورهای اشتباه در مورد خانه‌های امن این است که این مراکز برای تضعیف بنیان خانواده طراحی شده‌اند. برخی افراد تصور می‌کنند که خانه‌های امن به‌طور غیرمستقیم به شکاف‌های بیشتر در روابط خانوادگی دامن می‌زنند و به جای حل مشکلات، زوجین را از یکدیگر جدا می‌کنند. اما واقعیت این است که هدف اصلی این خانه‌ها، حمایت از زنان خشونت‌دیده است تا بتوانند در یک محیط امن، به‌دور از هرگونه تهدید یا آسیب، به درمان و بازسازی زندگی خود بپردازند. این اقدام در واقع تلاشی است برای ایجاد فضایی که در آن زنان خشونت‌دیده نه تنها از نظر جسمی و روانی بهبود یابند، بلکه به آن‌ها کمک شود تا از آسیب‌های اجتماعی و خانوادگی رهایی پیدا کنند.
این مراکز تنها برای زنان طراحی نشده‌اند؛ بلکه در فرایند درمان، مردان خشونت‌گر نیز می‌توانند مورد مشاوره قرار گیرند تا ریشه‌های رفتار خشونت‌آمیزشان شناسایی و اصلاح شود. برنامه‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌های ارتباطی و روانشناسی به‌طور خاص برای هر دو طرف طراحی می‌شود تا بتوانند به تعادل در خانواده دست یابند و مشکلات خود را بدون نیاز به جدایی دائمی حل کنند. به جای اینکه به دنبال راه‌حل‌های فوری و تند نظیر طلاق باشیم، خانه‌های امن تلاش دارند که محیطی امن و حمایتی برای هر دو طرف فراهم کنند تا در نهایت سلامت روانی و جسمی اعضای خانواده تأمین شود. این خانه‌ها به‌عنوان یک نهاد حمایتی، در تلاش‌اند تا خشونت را کاهش داده و به بازسازی خانواده‌هایی که در معرض خطر هستند، کمک کنند.
منابع
1. https://jwdp.ut.ac.ir/news?newsCode=2077
2. yun.ir/d8z9yb
3. yun.ir/2ft1z6
4. https://irannewspaper.ir/sp-294/30
به گزارش مهدیه سادات نقیبی، خبرنگار
