به گزارش متادخت، از آنجایی که حوزه زنان همواره در تقابل دو دیگاه تحجر و تجدد در کشاکش است، ارائه رویکرد صحیح و دقیق از زن از الزامات هر گفتمان و تفکری است که می‌خواهد خود را در مسیر سوم مطرح کند. در این راه معرفی الگوهای مطرح در این حوزه با تاکید بر بازتعریف روحیات، ویژگی‌ها و اقدامات آنان می‌تواند راهگشا باشد. حضرت زینب (س) به عنوان نمونه بارز یک شخصیت علمی- فرهنگی و شناخته شده در اسلام است که در بعد اجتماعی زبانزد همه زنان عالم شناخته می‌شوند.

پژوهشکده زن و خانواده به سراغ این موضوع رفته است و ابعاد شخصیتی حضرت زینب (س) را معرفی کرده است.

دوران مدرنتیه روایت‌هایی مطلبوب خود از حضرت زینب ارائه می‌دهد

به انسان متجدّد و نوگرا، انسان مدرن گفته می‏شود، و مدرنیسم یعنی اصالت دادن به آنچه مدرن و جدید است. به عبارت دیگر، ایده یا روش جدید را بر ایده و روش سنّتی و سابق ترجیح دادن و به آن اصالت و اعتبار بخشیدن.

حجت‌الاسلام والمسلمین مجید دهقان در نشست «تحولات روایت شخصیت حضرت زینب در اندیشه دینی»، در مورد دوران مدرنیته و شخصیت حضرت زینب (س) و مذهب شیعه در ایران بیان می‌کنند که از قرون گذشته میراث زیادی در رابطه با حضرت زینب (س) در زبان فارسی وجود ندارد و نگارش‌ها از دوران قاجار شروع می‌شود؛ زیرا مذهب شیعه از دوران صفویه در ایران گسترش پیدا می‌کند و آثار و اندیشه‌های شیعی از جمله آداب و مناسکی است که در دوره قاجار رشد پیدا می‌کنند. همچنین: «روایات و شعرهایی که درباره حضرت زینب (س) از آن دوران وجود دارد ایشان را شخصیتی رنج کش و صبور معرفی می‌کنند در حالی که در دوران مدرنیته روایت‌های دیگری از شخصیت حضرت زینب (س) مطرح می‌شود».

همچنین ایشان اشاره می‌کنند که از دوران مشروطه، جامعه ایرانی با نوع دیگری از تفکر و زیست آشنا می‌شود: «در دوران مدرنیته مسئله‌های جدیدی برای انسان پیش می‌آید از جمله اینکه آن‌چه قبل از آن به عنوان دین، مذهب، آیین و مراسم وجود داشته است و انسان با آن‌ها زندگی می‌کرد و برای او بدیهی بود، در مقابل یک چرایی بزرگ قرار می‌گیرد و جنگ بین جدید و کهنه در سنت و مدرن آغاز می‌شود و باورهای دینی و مذهبی در وسط این دعوا هستند». دهقان معتقد است از طرفی مدرنیته ایرانی لامذهب نبود و در بین افرادی که مدرن شدند افرادی هم بودند که با مذهب مدرن شدند و مذهب با تغییراتی در آنان وجود داشت به همین خاطر چگونگی تفسیر از عاشورا و حضرت زینب (س) برای ادامه حیات در این مدرنیته مسئله بود. برای حفظ این باورها نیاز بود که این اشخاص تبدیل به الگویی برای زن امروزی که با تجربیات اجتماعی متعددی آشنا شدند، شود. در نتیجه اندیشمندان حوزه دین با توجه به تغییراتی که در دوران مدرنیته اتفاق افتاده بود تفسیری از شخصیت حضرت زینب مطرح کردند. «در آن دوران گروهی از زنانی بودند که می‌خواستند مدرن باشند و مردانی نیز بودند که از این زنان حمایت می‌کردند. این افراد استناد به تاریخ می‌کردند و می‌گفتند این امر در تاریخ وجود دارد و امر جدید و وابسته به غرب نیست بلکه در اعماق سنت ما وجود دارد اما بر روی آن پرده گذاشته شده است و این بازگشت به دین است و به حضرت زینب (س) و حضرت زهرا (س) برای حضور سیاسی و اجتماعی استناد می‌کردند، اما اینکه این استنادها تا چه اندازه با واقعیت امر تطابق داشته محل سوال است».

آیا حضرت زینب (س) می‌تواند الگویی برای مشارکت اجتماعی زنان باشد؟

ورود زنان به حوزه‌ای فراتر از محدوده تعریف‌شده خانواده و مسئولیت‌پذیری در جامعه و انجام فعالیت‌هایی که به‌صورت فردی قابل تحقق نیست، به‌منزلة ورود به عرصه حضور و مشارکت اجتماعی است.

عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده با توجه به مشارکت اجتماعی زنان گفت: «در ابتدای مشروطه استناد به تاریخ زیاد است؛ زیرا آن زمان نمی‌توانستند در فقه، اخلاق و کلام منبعی برای بازاندیشی سنت پیدا کنند و تاریخ می‌توانست پشتیبان خوبی برای بازاندیشی در سنت باشد؛ به همین خاطر در دهه ۲۰ و ۳۰ استناد به سیره و تاریخ بسیار مشاهده می‌شود. در برابر این قرائت از حضرت زینب سلام الله علیها، گروهی دیگری بودند و در مجلات آیینه اسلام و درس‌هایی از مکتب اسلام به مقابله با این گرایش می‌پرداختند. به عقیده این افراد حضور حضرت زینب (س) در برابر یزید استثنا و در شرایط اسارت است به همین خاطر نمی‌توان الگویی برای مشارکت اجتماعی زنان باشد. این افراد در این زمینه نیز به مساله حجاب و در ستر بودن حضرت زینب(س) اشاره می کردند».

معرفی حضرت زینب (س) به عنوان الگوی سوم زنان در مقابل زن سنتی و زن مدرنیته

جوامعی که در گذشته وجود داشته، جوامع سنتی بوده است و زنان به صورت سنتی زندگی می‌کردند. اما جوامعی که امروز وجود دارند، مدرن و در حال گذار هستند و زنان در جوامع مدرن سعی دارند که خود را مدرنیته و خارج از سنت نشان دهند. اما زن مسلمانی همچون حضرت زینب (س) الگوی سومی به زنان عالم معرفی می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین دهقان در ادامه با توجه به الگویی سوم زن مسلمان به دو شخصیت دکتر شریعتی و شهید مطهری اشاره می کند: «برای مقابله با دو جریان زن سنتی (متحجر) و زن تفنن(مدرنیته) دکتر شریعتی نیز به راه سوم برای زن (نفی زن پرده‌نشین و نفی زن اهل تفنن) تاکید می‌کند و حضرت زینب (س) را الگویی برای این زنان می‌داند. شریعتی در جای دیگری می‌گوید: «اگر یک خون پیام نداشته باشد، در تاریخ گنگ می‌ماند و اگر یک خون پیام خویش را به همه نسل‌ها نگذارد، جلاد، شهید را در حصار یک عصر و یک زمان محبوس کرده است. اگر زینب پیام کربلا را به تاریخ باز نگوید، کربلا در تاریخ می‌ماند، و کسانی که به این پیام نیازمندند از آن محروم می‌مانند و کسانی که با خون خویش، با همه نسل‌ها سخن می‌گویند، سخنشان را کسی نمی‌شنود. این است که رسالت زینب سنگین و دشوار است. رسالت زینب پیامی است به همه انسان‌ها، به همه کسانی که بر مرگ حسین(ع) می‌گریند و به همه کسانی که در آستانه حسین سر به خضوع و ایمان فرود آورده‌اند».

در اندیشه امام راحل از شخصیت حضرت زینب زن زدایی می‌شود

از دیدگاه امام خمینی اگر زن در جامعه بتواند به علم و معرفت و کمالات معنوی و اخلاقی که خدای متعال و آیین الهی برای همه انسان‌ها به طور یکسان در نظر گرفته است، برسد، تربیت فرزندان بهتر خواهد شد و محیط خانواده گرم‌تر و باصفاتر خواهد شد وجامعه پیشرفت بیشتری خواهد کرد.

عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده با توجه به این موضوع می‌گوید: «در اندیشه امام راحل از شخصیت حضرت زینب زن‌زدایی می‌شود و بر بعد انسانی آن تاکید می‌شود؛ یعنی حضرت زینب انسانی معرفی می‌شود که مقابل ظلم ایستاده است. این اندیشه در آن دوران به خوبی اثرگذار بوده است؛ زیرا بعد از انقلاب نیز طیف سنتی زن را در پرده می‌خواست اما امام خمینی (ره) می‌فرماید اصول انقلابی زن و مرد ندارد».

زینب (س) انسان مجاهدی است

بدون شک زنان همچون مردان دارای مسئولیت‌های اجتماعی هستند و انقلاب اسلامی، زن مسلمان ایرانی را از حاشیه‌ جامعه به متن آورده و به او هویت و شخصیت بخشیده است.

او در ادامه می‌گوید: «رهبر معظم انقلاب از حضرت زینب (س) جنسیت‌زدایی نمی‌کند بلکه با تکیه بر جنیست مجاهدت را بیان می‌کند، زنی که مجاهده می‌کند نه زنی که همانند مرد مجاهدت می‌کند و زنانگی و مجاهدت هم زمان مشاهده می‌شود».

همچنین یادآور شد: «رهبر معظم انقلاب در دیداری در ۲۱ آذر ۱۴۰۰ فرمودند زینب کبری (س) توانست به همه‌ تاریخ و همه‌ی جهان نشان بدهد ظرفیّت روحی و عقلی عظیمِ جنس زن را؛ این خیلی مهم است. به کوری چشم آن کسانی که چه در آن زمان، چه در دوره‌ی ما هر کدام به نحوی جنس زن را تحقیر می‌کردند و می‌کنند، زینب کبری توانست نشان بدهد علوّ مرتبه‌ زن و عظمت قدرت روحی و عقلانی و معنوی زن را».​

پایان.