به گزارش متادخت، از زمانی که هوش مصنوعی به عنوان انقلاب فناوری‌های نوین وارد گفتگوهای علمی گردید، موضوع مدیریت و سامان­دهی آن از مباحث بسیار چالشی و جنجال برانگیز بوده­ است.  به طور قطع هوش مصنوعی ظرفیت بسیاری برای یجاد تغییر و تحول در عرصه‌ها و ساحت‌های گوناگون دارد، اما پرسش اخلاقی مهم که اتفاقا وجوه اجتماعی متعدد نیز دارد این است که، سود این افزایش بهره‌وری از آن چه کسی یا چه کسانی است؟ و چه گروه­‌هایی در حاشیه­ این دستاوردها قرار می‌گیرند؟

به نظر می‌­رسد یکی از برش­‌های مهم بحث تبعیض و نابرابری در مدیریت و سامان­دهی این غول فناوری، برش جنسیتی است.

شکاف جنسیتی در بازار کار هوش مصنوعی

از فاکتورهای مهم و تبیین­‌کننده در فرآیند توزیع مشاغل، فاکتور جنسیت است که منعکس­‌کننده­ کلیشه‌­ها و سوگیری‌های جامعه نسبت به توانمندی زنان است. با نگاه به بازار کار متوجه می‌­شویم که غالب بخش‌­های دفتری و خدماتی، زنانه تعریف می‌شوند  و بخش­های تخصصی و مدیریتی در انحصار مردان است، با این توجیه که زنان روحیه‌­ی رقابتی و تعهد به کار بلند مدت ندارند و همچنین نگاه‌­های کلیشه­‌ای مانند اینکه زنان نه علاقه‌­ای به تکنولوژی دارند و نه مهارت و دانش لازم برای اشتغال در حوزه‌­های مربوط به تکنولوژی­‌های نوین.

از دغدغه‌های جدی در پیشرفت فناوری هوش مصنوعی نیز همین تشدید شکاف جنسیتی در بازار کار است.  به گزارش بلومبرگ، شرکت Revelio Labs  بر اساس مطالعه اداره ملی تحقیقات اقتصادی آمریکا شغل‌­هایی را پیدا کرده است که با بیشترین احتمال، هوش مصنوعی جایگزین آن‌ها خواهد شد.

آن‌ها سپس این شغل‌­ها را برطبق جنسیت افراد تقسیم‌­بندی کردند و متوجه شدند که اکثر شغل­‌های در معرض خطر مثل منشی‌­ها در اختیار زنان قرار دارند¹، چرا که ربات‌ها غالباً در این بخش‌­ها ورود می­‌کنند و امنیت شغلی را که یکی از حقوق اساسی زنان است، با چالش مواجه می‌­کنند.

• پیشنهاد مطالعه: تهدیدات هوش مصنوعی برای زنان

زنان خارج از هدف مدیران هوش مصنوعی

در فناوری نوین هوش مصنوعی نیز همچنان قدرت و جریان اصلی این تکنولوژی در انحصار مردان است و  بخش‌های مهم اعم از تحلیل­گران و توسعه‌­دهندگانِ داده و یا تصمیم‌­گیران و مدیران اصلی در میان مردان تقسیم می‌شود.

به دلیل آن‌که روش آموزش هوش مصنوعی، مشاهده­ داده­‌هایی است که طراحانش به آن ارائه می­‌دهند و این احتمال قوی که این داده­‌ها شامل مفاهیم دربردارنده­ کلیشه­‌های جنسیتی باشند، دور از انتظار نیست و امکان سوگیری­‌ها و تعصبات جنسیتی این فناوری نیز بسیار است.

شاهد مثال آن یکی از برنامه­‌های شرکت آمازون است که برای استخدام متقاضیان استخدام طراحی شده بود.¹ زمانی که مدیران شرکت متوجه شدند که خروجی مصاحبه‌ها به نفع مردان است، پس از بررسی مشخص گردید که الگوریتم­‌های یادگیری این سیستم هوشمند به گونه­ای طراحی و برنامه­‌نویسی شده‌­اند که داوطلبین مرد را در اولویت نسبت به متقاضیان خانم قرار می­‌دهند.

سیستم به واژه‌­هایی که متقاضیان در رزومه­ خویش به کار برده‌­بودند، استناد کرده و رزومه­‌هایی که دارای افعالی که غالباً توسط مردان به­کار گرفته می‌­شده، نسبت به بقیه­ رزومه­‌ها در صدر جدول قرار­داده شده است و عملاً شانس مردان برای تصاحب آن موقعیت شغلی بالاتر از زنان قرار می­گرفته‌­است.

زنان علیه تبعیض‌‍‌ها

بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال 2020 میلادی، تنها 26 درصد متخصصان فعال در حوزه هوش مصنوعی را زنان تشکیل می­‌دهند؛ موضوعی که به زعم آندریا ماندلباوم، مدیر عامل شرکت مک لوهان منجر به محرومیت زنان از فواید ناشی از تحولات فناوری خواهد شد.

همچنین در گزارشی که توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی درباره­ جایگاه زنان در دنیای فناوری هوش مصنوعی در سال 2018 میلادی انتشار یافت، مشخص گردید موانع موجود در فرآیند دسترسی، عدم ارائه خدمات آموزشی، سوگیری­‌ها و هنجارهای فرهنگی-اجتماعی منجر به تضعیف توانایی زنان و دختران در استفاده از فرصت­‌های ارائه شده توسط هوش مصنوعی شده است.²

حضور کم‌رمق زنان در فرآیند طراحی، تولید و عرضه­  فناوری هوش مصنوعی در بلند مدت باعث افزایش شکاف و تبعیض­‌های اجتماعی و اقتصادی میان زنان و مردان در جوامع انسانی می‌­گردد. راه برون رفت  از وضعیت نامتوازن جنسیتی در این عرصه، حضور فعال زنان در فرآیند  طراحی، تولید و مدیریت این سیستم‌­های هوشمند و برقراری تعادل جنسیتی در یادگیری ماشینی و برنامه‌­ریزی الگوریتم‌­ها است.

• بیشتر بخوانید: نقش زنان در گسترش و تحول هوش مصنوعی

نیازمند اقدامات دولتی

تأمین و اجرای حق اشتغال یکی از تعهدات بین­‌المللی دولت­‌ها برای شهروندان خویش است. با ورود هوش مصنوعی مولد در عرصه­ اقتصاد جهانی، دولت­‌ها می­بایست در بخش سیاست­‌گذاری و نظارت به این مهم توجه داشته ­باشند که در بخش طراحی و ساماندهی این سیستم­‌های هوشمند به گونه‌­ای برنامه‌­ریزی و مدیریت شود که شهروندان فارغ از وضعیت اجتماعی و جنسیت، شانس عادلانه‌ای در این پروسه داشته­ باشند.

دولت­‌ها براساس مسؤلیت حقوق بشری که در قبال شهروندان خود دارند، ملزم هستند تا از تبعیض فراگیر جنسیتی در حوزه هوش مصنوعی جلوگیری کرده و نگذارند بهره‌­وری از این پیشرفت بشری در انحصار گروهی از مردان ثروتمند ذیل بخش خصوصی قرار گیرد.

در پایان توجه به این نکته ضروری است که ورود هوش مصنوعی در جهان انسانی و زندگی در جامعه­ هوشمند، اقتضائات، الزامات و پیامدهای متعددی در ساحات گوناگون دارد که نیازمند به انتخاب رویه‌­های جدیدی در ساحت حقوقی، سیاست‌­گذاری و مسؤلیت اخلاقی است.

^{1- https://B2n.ir/x56263}

^{2- سیفی، آناهیتا و نجمه رزمخواه؛ «تأمین و اجرایی­شدن حق اشتغال زنان در پرتو توسعه و گسترش هوش مصنوعی؛» فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دهم، شماره دوم(پیاپی 21)، تابستان 1400.}​

به قلم فهمیه زارع؛ پژوهشگر پژوهشکده زن و خانواده​