به گزارش متادخت، همه ما نام علامه مجلسی را شنیده‌ایم. اما کمتر کسی است که نام «آمنه بیگم مجلسی» را شنیده باشد. آمنه بیگم مجلسی از زنان فاضله و عالمه عصر خود بود که به مقام اجتهاد و قضاوت رسید و در جمع‌آوری احادیث بحارالانوار به برادر خود علامه محمدباقر مجلسی کمک نمود.

بروز و ظهور چنین زنانی در تاریخ شیعی ایران زمین و در دل خانواده متدین و مذهبی آن زمان نشان از آگاهی و روحِ روشن مردان آن جامعه دارد. مردانی که نه تنها مانع رشد و بهره‌مندی زنان نشدند، بلکه خود نیز در این مسیر حامی و پشتیبان آن‌ها بودند. تاریخ ما مشحون از چنین زنانی است.

پرچمداران زنان اسلام

بی‌راه نیست اگر امتداد و ترویج دین اسلام را مدیون حضرت خدیجه (س) بدانیم؛ زنی که پیش از ازدواج با رسول خدا، تاجر بود و پس از ایمان به اسلام، تمام ثروتش را به پیامبر واگذار کرد، تا در این راه هزینه شود. همچنین فاطمه زهرا (س) که در راه دفاع از ولایت به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی پرداختند و خطابه‌های آن حضرت در دل تاریخ مانده است.

زنانی چون حضرت زینب (س) که همراهی با ولی و امام زمان را بر خود واجب می‌داند و جزء شروط ازدواج با همسر مطرح می‌کند و به همین دلیل در کربلا حضور دارد بی‌آنکه همسرش همراهش باشد. خطبه های حضرت زینب (س) پس از شهادت امام حسین (ع) در شام، یادآور شجاعت امیرالمومنین است و نشان می‌دهد نگاه دینی، زن و مرد را انسانی موحد می‌داند که در هر لحظه از زندگی خود به تکلیف عمل می‌کند.

کاروان حضرت معصومه (س) برای پیوستن به امام رضا (ع) در توس و جلسات، کلاس‌های دینی و پاسخ به شبهات و سوالات دینی سران قبایل اگرچه در جامعه مردسالار عجیب به نظر می‌رسید اما پدر بزرگوار و برادر گرانقدرشان با حمایت و تایید علم و دانش آن حضرت، فهم جدیدی از زن مسلمان به وجود آوردند.

«اگر حضرت معصومه (س) به توس می‌رسیدند در آن‌جا جنبش زنان مسلمان علیه دربار بنی‌عباس را رقم می‌زدند و فلسفه حرکت این بانوی عالم به توس درخواست حضرت رضا برای کمک به ایشان بوده است.»³

زنان گمنام تاریخ

در دوران قاجار نیز زنی به نام «زینب پاشا» علیه استبداد و ظلم قیام کرد. او که در دو برهه حساس به مبارزات جدی دست زد، فرزند یک کشاورز تهی‌دست بود.

زینب پاشا در ماجرای حرام دانستن توتون و تنباکو توسط میرزای شیرازی، با اسلحه و به همراه جمعی دیگر از زنان به بازار تبریز رفت و در برابر ماموران قاجار که تهدید به بازگشایی مغازه‌ها داشتند، ایستاد و اجازه بازگشایی بازار را نداد. همچنین در ماجرای احتکار گندم و گرانی نان، با حمله به انبارهای محتکرین، آن‌ها را مجبور به تحویل گندم به مردم کرد.

تاریخ ایران و اسلام همواره با زنانی مواجه بوده که در برهه‌های تاریخ‌ساز و حساس اثرگذار بودند و در چنان جامعه‌ای که نگاه‌های مردسالار بر جامعه حاکم بود، بی‌شک حضور و اثرگذاری زنان در کنار همراهی و حمایت مردانی معنا می‌شود که به نگاه دینی واقف هستند. هرچند برخی تلاش می‌کنند تفاسیری از دین ارائه دهند که زن را خانه‌نشین و ناقص‌العقل بخواند، اما ما در تاریخ پر افتخار اسلام بانویی چون زینب کبری (س) داریم که به عقیله‌العرب شهرت داشتند.

یاعلی، خدمت در خانه اجر هزار شهید دارد!

ارایه برداشت‌های یکسویه از دین و یا عدم طرح روایات و احادیث مرتبط با اهمیت نقش مردان در تعامل با زنان مانع از نمایش تصویر عادلانه و صحیحی از دین در بین برخی از افراد شده است. برای مثال همکاری در امور منزل توسط مردان بسیار سفارش شده است و پیامبر اکرم (ص) به امیرالمومنین فرمودند: «مردى كه به زن خود در خانه کمک كند، خدا ثواب یک سال عبادتی را که روزها روزه باشد و شب‌ها به قیام و نماز ایستاده باشد به او می‌دهد.»

اما در افواه کمتر از اهمیت حضور و کمک‌رسانی مردان بر امور منزل سخن رانده می‌شود و در برخی نگرش‌ها همکاری در امور منزل توسط مردان را ننگ می‌دانند و مرد مورد بازخواست توسط سایرین قرار می‌گیرد. در فرهنگ عربی نیز این مسئله وجود داشته است چنان‌که رسول خدا خطاب به حضرت علی(ع) فرمودند: «ياعلى، هر كه در خانه در خدمت خانواده خود باشد و آن را ننگ نداند خداوند نام او را جزو شهدا می‌نویسد و ثواب هزار شهید را در هر روز و شب برای او محاسبه می‌کند.²»

تاکیدات اهل بیت بر جایگاه زنان، توجه به آن‌ها و تکلیف نکردن امور منزل به زنان حاکی از نگاه خاص اسلام به زنان است. اما غفلت از برخی توصیه‌های اخلاقی و دینی در مورد زن و خانواده منجر به تفسیر و ارائه یک‌جانبه‌ای شده است که در آن مردان به غیر از مسئولیت اقتصادی، در برابر امور خانواده خود را مسئول ندانند.

این درحالیست که سیره اهل بیت و علمای برجسته همچون امام خمینی (ره) نشان‌دهنده توجه ویژه به جایگاه زنان است. زنان در کنار این مردان بزرگ فرصت آگاهی و رشد را یافتند و استعدادهای خود را بالقوه ساختند. البته تفاوت‌های جنسیتی را به خوبی شناخته و خلاف خلقت گام برنداشتند.

راهی نو باید ساخت

سیر تاریخ نشان می‌دهد زنان به طور عمده در یک ستم تاریخی قرار داشتند اما در این حرکت کلی، سیره و منش ائمه و علما که به طور حتم با توجه به تمامی اصول دینی همراه بوده است، رفتار بسیار متفاوتی از فرهنگ حاکم بر جامعه داشت که قابل توجه است.

نکته قابل تامل در هم آمیختن فرهنگ و دین و ارائه تصویر متحجر از دین به جای ارائه تصویر واقعی است. چنان‌که در جامعه امروز آمنه بیگم‌ها ناشناخته‌اند و حضرت زینب (س) و حضرت معصومه(س) نیز کمتر به کرامات، عاقله و عالمه بودن شناخته شده‌اند و این موضوع ظلم به مقام رفیع آن بزرگواران است.

حال آن‌که هرچقدر اسلام واقعی که در کلام مقام معظم رهبری به خوبی به جامعه امروز نزدیک شده است، بیشتر ترویج شود و از تفاسیر متحجرانه بیشتر فاصله گرفته شود، توجهات انسانی بیشتری به سمت تعالیم دینی جلب خواهد شد. چرا که دین و مفاهیم دینی با ذات انسانی ما قرابت بیشتری دارد و انسان به سمت آن کشیده می‌شود.
پایان.

1 جامع الأخبار، ص 103-102

2 همان

3 رحیم‌پور ازغدی، اردیبهشت 1403، ولادت حضرت معصومه (س)، دفتر نهاد رهبری در دانشگاه‌ها

به قلم زهراسادات رضوی علوی؛ کارشناس ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی​