بسیاری از اعتراضهای پیدا و پنهان کاربر زن از تجربه فضای مجازی گویای روند روبه رشد شکلی از خشونت است که جامعه در کمال تأسف مجرم را به عنوان قربانی میشناسد.
به گزارش متادخت، از زمانی که شبکههای اجتماعی به ویژه اینستاگرام در گوشی ایرانیها جان گرفت، سبک زندگی و باورها روبه تغییر گذاشت. بیشترین تغییر متوجه زنان بود چرا که در جامعه سنتی با باورهای کهن، در خفا ماندن و پنهان شدن از انظار به عنوان رکن جدی آبرو و عفت شناخته میشد.
اگر زمانی در عروسیها مهمانان از دوربین فیلمبرداری رو میگرفتند، بعدها فضایی ایجاد شد که سیلی از عکسهای عروسی و مهمانی رد و بدل شد و در دسترس عموم قرار گرفت. این دیده شدن در ابتدا با احتیاط و استفاده از اکانتهای جعلی و پروفایلهای فیک همراه بود. حتی برخی کاربران به جای پست گذاشتن فقط حضور مییافتند، فالو میکردند و دنبال کند و کاو رفتارها و خصوصیات زندگی افراد دیگر بودند.
به مرور زمان فضای مجازی در کمال شگفتی نقش فنر فشرده رها شدهای را ایفا کرد که میتوانستی دیده شوی، ابراز نظر کنی و لایک بگیری. زندگی زنان و دختران ایرانی در فضای مجازی هرچند جذاب و با ریتم مدرن همراه شد، اما دشواریهایی نیز به همراه داشت.
زنانی که به بهای دیده شدن از خود میگفتند در معرض انواع آسیبها نیز بودند. به ویژه با اکانتهای جعلی افراد با هر سبک و سلیقه و عقیدهای ممکن بود حتی به تصویر یک کیک و چای روی میز واکنش نشان دهند و بپسرند آیا آن سمت میز کسی نشسته است یا تنهایی؟
اینطور شد که امروز شاهد شکل گیری خشونت سفید در زندگی مجازی خود هستیم. نیمهای از زندگیمان که قوانین در آن شکل و فرم بازدارنده، نیافته و حفاظت از خود بسیار سختتر از حفاظت در حین قدم زدن در کوچهای خلوت و تاریک است.
خشونت سفید چیست؟
شکنجهٔ سفید (White torture)، نوعی شکنجهٔ روانشناختی مبتنی بر «محرومیت حسی» و «ایزوله کردن» شخص است که سبب تخریب «هویت شخصیِ» شکنجه شونده و کاهش زیادی در «محصولات فکریِ» او میشود.
این نوع از خشونت در فضای مجازی به شکل به انزوا کشاندن، کاهش تعاملات، ممانعت از صداقت در رفتار و گفتار و حتی دروغ گفتن میشود. به نوعی قلداری در رفتار و اظهار نظر فرد را از حضور خود و ابراز آنچه که هست باز میدارد. به اعتقاد نگارنده و پیرو صحبت با چند کاربر اینستاگرامی، خشونت سفید در پی بروز خشونتهای دیجیتال شکل میگیرد و افراد ممکن است این خشونت را از سوی دوستان، کاربران دیگر و حتی خانوادههای خود نیز دریافت کنند.
اما خشونت دیجیتال علیه زنان هر گونه آزار، تهدید، سوءاستفاده یا هتک حرمت در فضای مجازی است. این نوع خشونت شامل پیامهای تهدیدآمیز، انتشار تصاویر خصوصی بدون رضایت، تجاوز آنلاین و مزاحمت اینترنتی میشود. زنانی که در معرض خودنمایی جنسی یا برهنگی دیجیتال قرار میگیرند، بیشتر امنیت خود را از دست میدهند و سلامت روانشان تهدید میشود. این رفتارها، حتی اگر به ظاهر انتخاب شخصی باشند، میتوانند زمینه خشونت دیجیتال علیه زنان را تقویت کنند و امنیت اجتماعی آنها را کاهش دهند. اما این تمام ماجرا نیست. جامعهای که قرنها است گوش شنوایی برای صدای زنانه نداشته و در تمام عرصهها حضور وی را محدود کرده از طریق همین خشونتها، انزوای زنان در فضای مجازی را رقم میزند.
اصرار به رابطه خارج از عرف فقط برای یک پست
یکی از کاربران در این خصوص گفت: «من در مورد همسرم پستی گذاشته بودم که شلخته است و در کارهای خانه کمک نمیکند. به حدی در پی وی مزاحمم شدند که تا مدتها یا اکانت بلاک میکردم یا در حال پاسخ به ناسزا یا حرفهای بیربطشان بودم. تا حدی که یکی از اکانتها با تصویر آقایی ورزشکار اصرار داشت که همسرم را رها کنم و با او دوست شوم!»
نمونه دیگر تجربه خانومیاست که در مورد عادت ماهانه بانوان صحبت کرده و عدهای در پیامهای زیرپست نوشتهاند که خانمها در این دوره اخلاق بدی دارند و حتی از اصطلاح پاچه گرفتن استفاده کرده است.
این کاربر میگوید: «من فقط میخواستم تجربه سخت خانمها در دوران پریود را منتقل کنم. هر چند تعدادی از خانمهای دیگر از حرفهایم استقبال کردند اما به حدی کامنتهای بیجنبه داشتم که آن پست را برداشتم و تصمیم گرفتم در مورد مسائل خانمها دیگر صحبت نکنم».
خشونت سفید چقدر نگران کننده است؟
پاسخ به این سوال بستگی به تعداد کاربران، میزان آگاهی کاربر از سواد رسانهای، تبعات تحمیلی آن و قوانین بازدارنده دارد.
باید گفت میزان کاربرد شبکههای اجتماعی مختلف داخل ایران مورد سنجش قرار گرفته و اینستاگرام با ۷۵.۹۴ درصد و اختلاف زیاد، در صدر پرکاربردترین پلتفرمها قرار گرفته است. «پینترست»، دیگر شبکه اجتماعی تصویری، در جایگاه دوم قرار دارد تا نشان دهد ایرانیان تا چه اندازه به پلتفرمهای تصویری علاقهمندند. «فیسبوک» که در آسیا و جهان رتبه نخست استفاده را دارد، در ایران با کمتر از ۵ درصد، رتبه سوم استفاده را کسب کرده و «ایکس(توئیتر)» با کمتر از ۲ درصد، جایگاههای بعدی استفاده در ایران را از آن خود کردهاند.[1]
هر چند از تجربه خشونت دیجیتال و خشونت سفید در بین بانوان ایرانی آمار دقیقی در دست نیست اما پایشهای جهانی این مسئله را همهگیر میدانند.
38٪ از زنان با دسترسی به اینترنت خشونت دیجیتال را شخصاً تجربه کردهاند. 85٪ زنان گفتهاند که شاهد خشونت آنلاین علیه سایر زنان بودهاند. تقریباً ۹۸٪ زنان در برخی بخشهای خاورمیانه گفتهاند که شاهد یا تجربه خشونت آنلاین بودهاند.[2]
دردسر جدیدی به نام هوش مصنوعی
امروز صرفاً پلتفرمهای ارتباط مجازی بستری برای خشونتزایی نیستند. پدیده هوشمصنوعی که با ایجاد محتواهای ساختگی، سلامت و امنیت روانی کاربر را نشانه میگیرد معضلی جدی است. هوش مصنوعی میتواند تصاویر و محتواهای غیرواقع را در فضایی عمومی نشر دهد. این مسئله به ویژه برای سلبریتیها و چهرهها یک دغدغه دلهرهآور است. تنها با ارائه اطلاعات اندکی هوش مصنوعی قادر به ارائه محتوایی برای زورگیری و تهدید آبروی افراد است.
هر چند خشونت در فضای مجازی این روزها همهگیر شده و فراجنسیتی است اما تبعاتی که زنان لمس میکنند به مراتب بیشتر است.
تا جایی که برخی باندهای خلافکار در شبکههای اجتماعی قربانیان خود را صید میکنند. موضوعی که در پی بیتوجهی کاربر و ارائه اطلاعات شخصی خود اتفاق میافتد.
قوانینی که در بایگانیها باقی مانده است
این وضعیت در حالی است که مقوله آگاهی بخشی و سواد رسانهای در ایران هنوز جدی گرفته نمیشود.
اگر در فضای مجازی تهدید شوید، باید مواد 668 و 669 قانون مجازات اسلامی، اصلاحی اردیبهشت 1399، همچنین، ماده 15 قانون جرایم رایانه ای و تبصرههایش را مد نظر قرار دهید. مستفاد از مواد مذکور، مجازات جرم تهدید در فضای مجازی، به شرح زیر است:
شلاق تا 74 ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال: در صورتی که فرد، دیگری را در فضای مجازی، تهدید به ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی یا قتل و یا به افشاء سری نسبت به بستگان یا خود او کند.
حبس از چهل و پنج روز تا یک سال و تا 74 ضربه شلاق: چنانچه دیگری را با تهدید در فضای مجازی، ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضاء و یا مهر نماید و یا اسناد و نوشتههای متعلق به او یا امانت در نزد او را بگیرد.
حبس از91 روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات: در صورت تهدید افراد در فضای مجازی، به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن یا مبتذل که البته، میزان مجازات جزای نقدی، در خصوص محتویات مبتذل، جزای نقدی از دو میلیون ریال تا پنج میلیون ریال است.
اما آیا عملاً استفاده از این قوانین تجربه میشود؟ نگاهی به واقعیتهای جامعه نشان میدهد که عموماً خشونت علیه زنان بعدها با خشونت دیگری تحت عنوان فشار برای سکوت و ارعاب نیز همراه میشود. حتی در صورتی که خشونتی بازتاب داشته و ازسوی گروههای مختلف جامعه حمایت شود باز هم موضوع ارعاب و به سکوت کشاندن، منزوی کردن و مجرم خطاب کردن زن به دلیل اشتراکگذاری محتوا در فضای مجازی مطرح میشود. به نوعی قربانی مجرم است چرا که خودش با محتواهای منتشر شده موجب شده تا مزاحمش شوند. حتی تجربه موجهای ایجاد شده با هشتگها در فضای مجازی نیز میگوید باز هم زنان در انعکاس و اعتراف به خشونتهایی که متحمل شدهاند، آسیب روانی را از سوی جامعه متحمل میشوند.
خروج از چنین سیکل بستهای جز با ارتقا دانش و مهارت امکان پذیر نیست. کاربری که حتی قوانین اینستاگرام و محتواهای ممنوع را نمیداند یا کاربری که نسبت به موضوعی با ادبیات و محتوای نادرست ایجاد حساسیت میکند، بیش از سایرین ممکن است در معرض آسیب باشد. در حالی که بسیاری از محتواهای مشابه خوانده و دیده میشود بیآنکه آسیبی برای مالک خود به همراه داشته باشد.
منابع
[1] https://irna.ir/xjSFQf
[2] https://zendegiplus1.ir/digital-violence-against-women/
✍🏻به گزارش ونوس بهنود، روزنامهنگار
