به گزارش متادخت، حضور پرشور زنان در عزاداری‌های امام حسین (علیه‌السلام) همواره یکی از جلوه‌های بارز ایمان، وفاداری و عشق به اهل بیت (علیهم‌السلام) در تاریخ تشیع بوده است. از واقعه عاشورا تا امروز، زنان در نقش‌هایی مؤثر و الهام‌بخش، نه‌تنها در میدان کربلا بلکه در حفظ و گسترش پیام قیام حسینی نیز نقش بی‌بدیلی ایفا کرده‌اند.

در طول تاریخ، زنان در برپایی مجالس روضه، پخت نذری، نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، و حتی سرپرستی هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری فعالیت گسترده‌ای داشته‌اند. آنان با شرکت در این آیین‌ها، هم به تقویت باورهای دینی خانواده و فرزندان خود پرداخته‌اند و هم در گسترش فرهنگ عاشورایی نقش داشته‌اند.

این سیر تاریخی عزاداری برای سید و سالار شهیدان از همان روزهای پس شهادت و توسط زنان قبیله بنی اسد شکل گرفت و تا به امرزو در قالب آئین‌های عزاداری زنانه در جوامع مختلف ادامه دارد و مورد پاسداشت قرار می‌گیرد و در شهرهای مختلف ایران نیز با همان شور و حرارت سابق اجرا می‌شود.

چایینه‌خوانی آیین عزاداری زنان ایلامی

یکی از رسوم عزاداری زنانه که در ایام محرم در شهر ایلام و بدون حضور مردان برگزار می‌شود چایینه1 خوانی است. این سبک عزاداری نوعی از عزاداری زنان کشور عراق است که به نظر می‌رسد شیوه عزاداری سنتی زنان شامی بوده است که هنگام بازگشت اسرای شام آن را با خود به عراق برده‌اند.

در این سبک عزارداری زنان به صورت حلقه‌ای دور هم جمع می‌شوند و نوحه و ماتم سرداده، اشعار مربوط به عزاداری را هم خوانی می‌کنند، حلقه وسط به صورت دایره‌ای از زمین بلند شده و دور هم می‌چرخند و هم زمان با تکرار نوحه، سرها را به هم نزدیک کرده و به پیشانی می‌زنند.

از معروفترین چایینه‌ها می‌توان به چایینه عباس(ع) در روز هشتم و چایینه امام حسین(ع) در روز دهم اشاره کرد.

دسته عزاداری بنی‌اسد در آستانه اشرفیه

در روز یازدهم محرم زنان آستانه اشرفیه دسته عزاداری زنان بنی‌اسد برپا می‌کنند. در این دسته عزاداری زنان لباس‌های بلند سیاه و سفید می‌پوشند، بیل بر می‌دارند و خود را آماده دفن شهدا نشان می‌دهند در این مراسم زنان حاضر در دسته ساقه برنج را به نشانه عزا به سر خود می‌زنند.

هفت منبر در بیرجند

مراسم سنتی هفت منبر در شهر بیرجند برگزار می‌شود و یکی از آیین‌های زنانه‌ای است که در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است. این مراسم در عصر روز تاسوعا برگزار می‌شود و برگزار کنندگان و خدام اماکن مقدسه پارچه سیاهی را روی منبر انداخته و بانوان شرکت کننده شمعی را در کنار منبر روشن کرده و نذورات خود را تقدیم می‌کنند و تا پایان مراسم و خاموش شدند شمع ها در محل می‌مانند و هیچ کدام از شمع‌ها را خاموش نمی‌کنند و بعد به مساجد دیگر می‌روند.

تشیع زنانه شهدا در قزوین

آیین تشیع شهدای کربلا توسط زنان قزوینی یکی دیگر از آیئن‌های عزاداری است که به ثبت آثار معنوی کشور رسیده. در این مراسم زنان هر سال در روز دوازدهم محرم پیکر‌های نمادین شهدا را به دوش گرفته و با سر دادن نوحه‌های عزاداری پیکرها را به سمت امامزاده حسین‌بن‌علی‌ابن موسی‌الرضا حرکت می‌دهند. این مراسم مذهبی که برگرفته از حرکت زنان قبیله بنی‌اسد است مورد توجه زنان در شهر است و آنان در این حرکت به صورت دسته جمعی با پیکر‌های نمادین و بیل و کلنگ دور شهر می‌چرخند و به عزاداری می‌پردازند.

نخل‌گردانی زنانِ کویر

همزمان با شب هشتم محرم بانوان روستای عشرت‌آباد مراسم سنتی نخل‌گردانی را برگزار می‌کنند. در این مراسم نخل که نمادی از تابوت امام حسین(ع) است با پارچه‌های متبرک به نام اهل بیت سیاهپوش شده و سپس زنان آن را بر دوش گرفته و به سمت روستای نصرت‌آباد حرکت می‌کنند. مسافت میان دو روستا به صورت پیاده سه ساعت به طول می‌کشد و در این مسیر دسته‌های عزاداری زنانه به استقبال نخل و همراهان آن رفته و با آن‌ها همراهی می‌کنند این مراسم یکی از قدیمی‌ترین آئین‌های عزاداری زنانه است.

سیک و سیاق زنان زیلایی در یاسوج

زنان زیلایی عزداری خود را از شب اول محرم آغاز می‌کنند و در روز عاشورا مراسم هوی هوی را برگزار می‌کنند. این زنان به نشانه عزاداری لباس تیره به تن کرده و در یک دایره قرار می‌گیرند. یک زن مسن به عنوان سرخوان در وسط جمعیت قرار می‌گیرد و با خواندن شَروه‌های2 پر سوز و گداز، مجلس را آغاز می‌کند. سایر زنان نیز به نشانه عزا گوشه چادر خود را گرفته و به شانه می‌اندازند و با حرکت دایره‌وار با روضه‌خوان همراه شده و شَروه می‌خوانند.

سینه زنی ایستاده زنان بوشهری

یکی از آئین‌های منحصر به فرد زنانه در رثای امام حسین(ع)، سینه زنی ایستاده زنان بوشهری است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسید است. این آئین با بستن گهواره علی اصغر و با خواندن لالایی آغاز می‌شود. سپس گروه نوحه خوانی زنان به صورت نشسته در حالی که با یک دست به پا و با یک دست به سینه می‌کوبند در جواب نوحه خوان همخوانی می‌کنند. پس از گذشت مدت زمانی این عزاداری وارد مرحله جدید می‌شود که به کِل وارانه معروف است و آوای وِی وِی این بانوان بلند می‌شود. در ادامه زنان به عزاداری سرپایی پرداخته دور گهواره جمع می‌شوند و به همراه ریتم تند نوحه‌خوان به سر و سینه می‌کوبند. در پایان این مراسم نوحه «الوداع ای خواهرانم الوداع» اجرا شده و مراسم به پایان می‌رسد.

نکته‌ای که در پایان باید به آن اشاره کرد این است که حضور زنان در عزاداری‌ها تنها یک حضور احساسی و عاطفی نیست، بلکه همراه با معرفت، شناخت، و پیوند عمیق با اهداف قیام امام حسین (ع) است. این حضور، نوعی تربیت نسل آینده در مسیر آزادگی، عدالت‌طلبی و دفاع از حق محسوب می‌شود.

1. چایینه به معنای «ذکر مصیبت بر مصائب یاران امام حسین(ع)» است.

2. شَرْوِه یکی از این آوازهای معروف لری و سوگسرودهایی است که به آن شروه می‌گویند که در عزاداری و ماتم عزیزان خوانده می‌شود.

✍🏻 به قلم مرضیه ولی‌حصاری، پژوهشگر مسائل زنان و خانواده