به گزارش متادخت، در سالهای اخیر، هر بار که دیداری میان رهبر انقلاب و جمعی از بانوان برگزار شده، مجموعهای از تحلیلها، برداشتها و بازتابهای رسانهای در فضای عمومی شکل گرفته است. اما کمتر توجه شده که فاصله چشمگیر میان متن سخنان و بازتاب رسانهها وجود دارد؛ فاصلهای که نه تنها فهم افکار عمومی درباره زنان را مخدوش میکند، بلکه گفتوگوهای مهم درباره نقش و موقعیت زنان را نیز از میدان توجه خارج میسازد.
به زعم نویسنده و به دنبال سالها فعالیت در حوزه زنان و خانواده، بارها دیده شده است که در این دیدارها درباره حقوق اجتماعی زنان، ضرورت مشارکت در عرصههای علمی و فرهنگی، تکالیف و رسالتهای فراموششده، مسائل هویتی و آسیبشناسی وضعیت موجود، سخنان نسبتاً دقیقی مطرح میشود؛ اما این بخشهای تحلیلی و راهبردی، معمولاً یا نادیده گرفته میشوند یا به چند جمله حاشیهای تقلیل مییابند و این سؤال در ذهن مخاطب شکل میگیرد که آیا این کوتاهی صرفاً سهوی است یا عمدی؟
تیترسازی احساسی به جای تحلیل عمیق
نمونه روشن این مسئله، بازتاب اخیر دیدار مقام معظم رهبری با بانوان است؛ جایی که تمرکز بسیاری از رسانهها به جای پرداختن به محتواهای جدیتر، به یک جمله درباره لزوم ابراز محبت مردان به همسرانشان محدود شد. البته که تأکید بر ابراز محبت، امری مهم و مغفول در فرهنگ عمومی ماست، اما وقتی از یک دیدار با دهها نکته مرتبط با عدالت جنسیتی، هویت زنانه، مسئولیتهای اجتماعی و سیاستگذاری خانواده تنها به یک تیتر احساسی خلاصه میشود، پرسشی بهحق شکل میگیرد که چه چیز قرار است دیده نشود؟
عدالت و مسئولیت؛ پیام اصلی دیدارها
در سخنان اخیر رهبری، نکات مهمی مطرح شد؛ برای مثال ایشان فرمودند: «در حقوق متقابل با مرد، در سوره مبارکه بقره آمده است: وَ لَهُنَّ مِثلُ الَّذی عَلَیهِنّ؛ اینها منطق قرآن است. ببینید، چه جور و چگونه مابین زن و مرد به عنوان مؤمن، به عنوان انسان، به عنوان یک فرد متعالی، تساوی کامل برقرار میکند! از نظر اسلام زن میتواند در فعالیت اجتماعی، در کسب و کار، در فعالیت سیاسی، در بیشتر مناصب حکومتی و در همه عرصههای زندگی فعال باشد.» اما رسانهها ترجیح دادند که ابراز علاقه مردان به همسرانشان تیتر شود، نه حقوق متقابل زن و مرد در اسلام.
در نمونهای دیگر، ایشان به تکالیف حکومت و جامعه در قبال حق زنان اشاره کردند: «در مورد حقوق زن، اولین حقی که باید در نظر گرفت، عدالت در رفتار اجتماعی و خانوادگی است. عدالت در جامعه، عدالت در خانه؛ این اولویت باید تأمین شود و همه، از دولتها گرفته تا آحاد مردم، موظف به رعایت آن هستند.»
این سخنان دقیقاً در روزی مطرح شد که یکی از جنجالبرانگیزترین قوانین مرتبط با زنان، یعنی مسئله مهریه، در مجلس تصویب شد، اما رسانهها ترجیح دادند تیترهای دیگری انتخاب کنند و این بخش از سخنان رهبری جامعه در تکلیف دولت، مجلس، قوه قضائیه و آحاد مردم به رعایت عدالت برای زنان را پستوهای تاریک رسانهای پنهان کنند!
رسانهها، بازنمایی تکبُعدی زنان
این اولین مارپیچ سکوت رسانهای نیست، بارها و بارها چنین اتفاقی تکرار شده است؛ رسانهها عمدتاً سخنان مربوط به «اولویت نقش مادری و خانهداری» در سخنرانیهای ایشان در موقعیتهای مختلف را برجسته کردند، در حالی که در کنار آن بر حضور اجتماعی، مسئولیتپذیری مدنی و نقشآفرینی علمی و فرهنگی زنان نیز تأکید شده بود. تقلیل چنین منظومهای به یک گزاره، تصویر زنان را تکبُعدی میکند و مانع گفتوگوهای جدی درباره چگونگی تحقق همزمان نقشهای خانوادگی و اجتماعی میشود.
رسانههای معاند؛ تمرکز بر حجاب و محدودیتها
این الگو تنها محدود به رسانههای داخلی نیست؛ رسانههای معاند نیز بهطرزی مشابه عمل میکنند. آنها سخنان رهبری را گزینشی بازتاب میدهند و عمدتاً بر موضوع حجاب و محدودیتها تمرکز میکنند، در حالی که بخشهای کلیدی درباره حقوق اجتماعی، مشارکت زنان، عدالت و مسئولیتهای حکومت را نادیده میگیرند. نتیجه آن است که گفتوگوی واقعی درباره زنان به حاشیه رانده میشود و تنها یک تصویر محدود و جهتدار ارائه میگردد. تصویری که دختران جوان جامعه ایران را اقناء نخواهد کرد.
نیاز به گفتوگوی واقعی درباره زنان
در نهایت، اگر قرار است درباره آینده زنان در ایران سخن گفته شود، تمامیت محتوا (اعم از نقد، پیشنهاد، تکلیف، حقوق و مسئولیت) باید بهدرستی دیده شود. رسانهها نقش کلیدی در این میدان دارند و با انتخاب ناقص و گزینشی جملات، عملاً افق گفتوگو را کوچک میکنند. وقت آن رسیده که این الگو اصلاح شود؛ نه برای دفاع از یک مقام یا نهاد، بلکه برای احترام به موضوع زنان، که سزاوار گفتوگویی عمیق، صادقانه و چندبُعدی است.
به قلم مرضیه ولیحصاری، پژوهشگر مسائل زنان و خانواده
